Mu'tezile'de Allah-İnsan İlişkisi: Kâdî Abdülcebbâr Örneği

Abstract

Bu çalışmada, son dönem Mu'tezilesi'nin en meşhur ve en velûd mütekellimi olan Kâdî Abdülcebbâr örneği üzerinden onun Mu'tezilî düşünce sisteminde Allah-insan ilişkisini ele alışının temel dinamikleri tespit edilmiş ve değerlendirilmeye tabii tutulmuştur. Ayrıca onun Allah-insan ilişkisine yaklaşımından hareketle, Mu'tezile'nin düşünce yapısı daha yakından incelenip, bu mezhep hakkında daha tutarlı, bilimsel ve sağlam bir bakış elde etmek amaçlanmıştır. Araştırmamızda 'Allah, insan ve Allah-insan ilişkisi' bağlamında değerlendirilen temel kelâmî kavramlar üzerinde durulmuştur. Çalışmamız giriş dahil dört bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde araştırmamızın problem durumuna, amacına, önemine, kapsam ve sınırlılıklarına, yöntemine, kaynaklarına ve Allah-insan ilişkisi bağlamında teolojik-antropoloji başlıklarına yer verilmiştir. İkinci bölümde Kâdî Abdülcebbâr'ın Allah tasavvuru kapsamında ele aldığımız sıfatlar meselesi, ahval teorisi, Allahın fiilleri, yaratma, gayelilik, adâlet ve hikmet gibi konular irdelenmiştir. Üçüncü bölümde onun insan anlayışı bağlamında insanın tabiatından, mâhiyetinden ve varlık koşulları kapsamında onun kabiliyetlerinden söz edilmiştir. Son olarak dördüncü bölümde ise bu iki varlık alanı arasındaki ilişkiden bahsedilmiştir. Bu kapsamda da Allah ile insan arasındaki ilişkinin ahlakî, toplumsal, doğal ve ferdî boyutları gözler önüne serilmiştir.

In this study, the basic dynamics of his handling of the Allah-human relationship in the Mu'tazilah thought system were determined and evaluated through the example of Qadı Abd al-Jabbar, who is the most famous and velud mutakallimi of the late Mu'tazilah. In addition, based on his approach to the Allah-human relationship, the thought structure of the Mu'tazilah was examined more closely and it was aimed to obtain a more consistent, scientific and solid view about this sect. In our research, the main theological concepts evaluated in the context of 'Allah, man and Allah-human relationship' are emphasized. Our study consists of four parts, including the introduction. In the introduction part, the problem situation, purpose, importance, scope and limitations of our research, method, sources and theological-anthropology titles in the context of Allah-human relationship are given. In the second part, subjects such as the issue of adjectives, the theory of ahval, the acts of Allah, creation, purposefulness, justice and wisdom, which we discussed within the scope of Qadı Abd al-Jabbar's vision of Allah, were examined. In the third chapter, in the context of his understanding of human, the nature of man, his nature and his abilities within the context of existence conditions are mentioned. Finally, in the fourth chapter, the relationship between these two fields of existence is mentioned. In this context, the moral, social, natural and individual dimensions of the relationship between Allah and man are revealed.