Toprakların Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri İle Spesifik Yüzey Alanları Arasındaki İlişkiler

Abstract

TOPRAKLARIN F Z KSEL VE K MYASAL ÖZELL KLER LE SPES F K YÜZEYALANLARI ARASINDAK L ŞK LERÖZETBu çalışma tarım arazilerindeki toprakların spesifik yüzey alanlarının belirlenmesi vespesifik yüzey alanları ile toprakların bazı fiziksel ve kimyasal özellikleri arasındaki ilişkilerinaraştırılması amacıyla yürütülmüştür. Bu amaçla Amasya, Çorum, Samsun Tokat ve Yozgatllerinden toplam 150 yüzey toprak örneği alınmıştır. Toprak örneklerinin spesifik yüzeyalanları (SYA) 43.68 m2/g ile 268.13 m2/g arasında değişmiştir. En yüksek ortalama SYA(191.08 m2/g) Yozgat ilinden alınan örneklerde belirlenmiştir. Spesifik yüzey alanı kil ileçok önemli pozitif (r=0.689**), kum (r=-0.488**) ve silt (r=-0.238**) ile çok önemli negatifilişkiler vermiştir. Toprakların SYA üzerine en yüksek doğrudan etkiyi kil fraksiyonu(%50.10) göstermiştir. Katyon değişim kapasitesi (KDK) kimyasal özellikler içerisinde SYAile en yüksek ilişkiyi veren (r= 0.842**) ve en yüksek doğrudan etkiyi (%95.14) gösterenözelliktir. Toprakların SYA değerleri EC ve OM içerikleriyle istatistiksel olarak çok önemlidüzeyde pozitif, CaCO3 ile önemsiz, pH ile önemsiz negatif ilişki göstermiştir. Topraklarınagregat stabilitesi değerleri SYA, kil, OM ve KDK değerleriyle çok önemli pozitif ilişkilervermiştir. Agregat stabilitesi üzerine en yüksek doğrudan etkiyi KDK (%55.20), en düşükdoğrudan etkiyi ise SYA (%11.87) göstermiştir. Spesifik yüzey alanı AS üzerine en yüksekdolaylı etkiyi (%48.55) KDK üzerinden göstermiştir. Katyon değişim kapasiteleri SYA, kil,OM içeriği ve EC değerleriyle çok önemli pozitif, toprak pH'sı ile önemli negatif ilişkivermiştir. Toprakların SYA değerleri kil, OM, EC, KDK ve değişebilir Ca, K ve Mg değerleriile çok önemli düzeyde pozitif ilişkiler göstermiştir. Bu özelliklerin bir arada kullanılması ileoluşturulan eşitlikle (r=0.917**) tarım topraklarının SYA değerlerinin, SYA ve kil içeriklerikullanılarak oluşturulan diğer bir eşitlikle (r=0.842**) ise toprakların KDK değerlerinintahmin edilebileceği sonucuna varılmıştır.Anahtar Kelimeler: Spesifik yüzey alanı, tekstür, agregat stabilitesi, toprak kimyasalözellikleri.RELATIONSHIPS BETWEEN SPECIFIC SURFACE AREAS AND PHYSICAL ANDCHEMICAL PROPERTIES OF SOILSABSTRACTThis study was carried out to determine specific surface areas of soils in differentagricultural fields and to investigate relationships between specific surface areas and somesoil physical and chemical properties. For this aim, 150 surface soil samples were taken fromfive different districts; Amasya, Çorum, Samsun Tokat and Yozgat. Specific surface areas(SSA) of soils changed between 43.68 and 268.13 m2/g. The highest mean SSA (191.08 m2/g)was determined in the samples taken from Yozgat district. Specific surface area gave asignificant positive correlation with clay (r=0.689**) and significant negative correlationswith sand (r=-0.488**) and silt (r=-0.238**) contents. Clay fraction showed the highest directeffect (50.10%) on SSA of soils. Cation exchange capacity (CEC), is the one among thechemical properties, gave the highest correlation (r=0.842**) with SSA and showed thehighest direct effect (95.14%). Specific surface area values of soils showed statisticallysignificant positive relations with EC and OM contents, non significant relation with CaCO3,non significant negative relation with pH. Aggregate stability (AS) values of soils gavesignificant positive relations with SSA, clay, OM and CEC values. While CEC showed thehighest direct effect (55.20%) on AS, SSA showed the lowest direct effect (11.87%) on AS.SSA showed the highest indirect effect (48.55%) on AS from CEC. CEC values gave thesignificant positive relations with SSA, Clay, OM contents ad EC values, and significantnegative relation with soil pH. SSA of soils showed significant relations with clay, OM, EC,CEC and exchangeable Ca, K, and Mg. It was concluded that SSA of agricultural soils can bepredicted by the equation (r=0.917**) derived using these properties together, and also CECvalues of soils can be predicted by the other equation (r=0.842**) derived using SSA and claycontent values.Key Words: Specific surface area, texture, aggregate stability, soil chemical properties.