2005 ve sonrası ortaokul fen bilimleri ders kitaplarında kullanılan bilimsel terminoloji

Abstract

Bilimin dili olan bilimsel terminolojinin doğru kullanılması ve bilinmesi; bilimsel okuryazarlıkta, bilimin doğasına yönelik algılayışta, kitap yazımlarında, bilimsel araştırmalarda oldukça önemlidir. Bilimsel terminolojinin doğru bir şekilde aktarılmasında öğretmenlere ve kitaplara büyük görevler düşmektedir. Fen bilimleri ders kitapları bilimsel terminolojiyi doğru kullanmalı ve güncelliği takip etmelidir. Kitaplarda bilimsel terminolojinin ve bilimin doğasının temelini oluşturan hipotez (denence), çıkarım, kanun (yasa), kuram (teori) gibi kavramlar bilimsel kaynaklarla desteklenerek doğru ve anlaşılır sunulmalıdır. Bu çalışmada 2002, 2006, 2013 ve 2018 yıllarında yayınlanan fen öğretim programları ve programlar rehberliğinde hazırlanan, farklı yayınevlerinden basılan, 2005 yılından itibaren ülkemizde kullanılan 6., 7. ve 8. sınıf düzeylerindeki fen bilimleri ders kitaplarında kullanılan bilimsel terminoloji incelenmiştir. Araştırmaya konu olan varsayım, hipotez (denence), çıkarım, kanun (yasa), kuram (teori) kavramları alanında uzman kişiler ile görüşülerek ve literatür taranarak seçilmiştir. Dokümanlarda, kavramların kullanılma sıklığı, kullanım yerleri ve kullanım şekilleri incelenerek bilimsel terminolojinin fen bilimlerindeki yerinin belirlenmesi hedeflenmiştir. Doküman analiziyle elde edilen veriler, betimsel analize uygun hale getirilip sonuçları hakkında yorumlarda bulunulmuştur. İncelenen dokümanlarda bilimsel terminolojiye ait kavramların son yıllarda kullanım sıklığı artmış olmasına rağmen yine de yetersiz kaldıkları sonucuna ulaşılmıştır. Dokümanlarda hipotez, teori, yasa gibi kavramların üzerinde yoğunlaşıldığı görülmüştür. Çıkarım kavramının son yıllarda çok tercih edildiği, varsayım kavramının hipotez kavramı yerine kullanıldığı belirlenmiştir. Kavramların genellikle cümle içlerinde kullanıldığı, açıklama ve tanımlamalarına minimum düzeyde yer verildiği ve eş anlamlılarının kısıtlı bir şekilde kullanıldığı görülmüştür. Kullanım yerleri incelendiğinde ise bazı kavramlar arasında hiyerarşi olduğu ya da birbiri yerine kullanılabildiği yönünde yanlış algılayışlara yol açabilecek bir çok kullanımın bulunduğu görülmüştür. Milli Eğitim Bakanlığına bağlı ders programları oluşturulurken bilimsel terminoloji ile ilgili kazanımlara yer verilmesi, bilimsel terminolojinin doğru yazılımı ve kullanımı açısından alan uzmanları tarafından kontrol edilmesi gerektiği düşünülmektedir. Bu terminolojiyi öğrencilere kazandıracak öğretmen adaylarının ve öğretmenlerin geçmişte öğrendikleri yanlış tanımlamaların ve değişimlerin farkında olmaları; güncellemeleri takip etmeleri, bunun için gerekli olan mesleki eğitimden geçmeleri önerilmektedir.

In this study, the scientific terminology used in the secondary school science textbooks, which were prepared under the guidance of science curriculum and programs published in 2002, 2006, 2013 and 2018, published in different years by different publishing houses, and used in our country since 2005, were examined.The concepts of assumption, hypothesis, inference, law, theory that are the subject of the research were selected by interviewing experts in the field and by scanning the relevant literature. In the documents, it is aimed to determine the place of scientific terminology in science by examining the frequency of use, places of use and ways of use of the concepts. The data obtained through document analysis were made suitable for descriptive analysis and comments were made about the results. Although the frequency of use of the concepts of scientific terminology in the examined documents has increased in recent years, it has been concluded that they are still insufficient.It has been observed that the documents focus on concepts such as hypothesis, theory and law. It has been determined that the concept of inference has been preferred a lot in recent years, and the concept of assumption is used instead of the concept of hypothesis. It has been determined that the concepts are generally used in sentences, their explanations and definitions are minimally used, and their synonyms are used in a limited way. When the usage areas are examined, it is seen that there are many uses that may lead to misconceptions that there is a hierarchy between some concepts or that they can be used interchangeably.It is thought that while the curriculum of the Ministry of National Education is being created, the acquisitions related to scientific terminology should be included and the scientific terminology should be checked by field experts in terms of correct software and use. The pre-service teachers and teachers who will teach this terminology to students should be aware of the misidentifications and changes they have learned in the past; It is recommended that they follow the updates and go through the necessary vocational training for this.