Ahlak eğitimi açısından "iyiliği özendirme ve kötülükten sakındırma" ilkesi

Abstract

İslam, tevhit esasıyla örüntülediği iman, amel, ahlaktan oluşan üç boyutlu hayatı insanlığa yaşanabilir birtakım prensiplerle sunmuştur. İslam'ın bu üç boyutu birbiriyle senkronizedir ve biri diğerinden bağımsız düşünülemez. Hayatı tüm yönleriyle kuşatan üç temel yapı, Kur'an'da çerçevesi çizilen bazı anahtar kaidelerle sürdürülebilir hale getirilmiştir. Bu anlamda Kur'an'da itikadî ve ameli hayatı korumaya ve kesintisiz bir şekilde yaşamaya yönelik esaslar gibi ahlaki hayatın sürekliliğini sağlayacak esaslar da belirlenmiştir. Ahlaka ilişkin detaylıca verilen çok sayıda davranış kuralı, çatı ilke denilebilecek bir ahlak yasasının denetimine verilmiştir. Bu, toplumsallaşma sürecini desteklemek üzere Kur'an'da formüle edilmiş olan "iyiliği özendirme ve kötülükten sakındırma" ilkesidir. İlke, sorumluluk ve karşılıklılık esasıyla toplumda her bireyin bir diğerini gözetip iyiye, hakka, hakikate teşvik etmesini öngörmektedir. Bu şekilde müminin kendisinden ve yakın çevresinden başlatarak yaydığı iyiliğin tüm toplumu kuşatması hedeflenmiştir. Bu anlayışla iyilik teması öne çıkan bir ahlak ilkesi olmakla birlikte ilkenin sosyal hayata aktif bir şekilde yansıtılamaması araştırmanın temel problemini ve hareket noktasını oluşturmaktadır. İlkenin tematik yapısı içinde yer alan erdemler ve erdemsizliklerin Kur'an ve sünnette birçok örnek üzerinden izah edilmesine rağmen ilkenin kavramsal çerçevesi oluşturulmamış ve bunun sonucunda da izafi bakış açılarıyla değerlendirilen bir zemine taşınmıştır. İlkenin uygulanması konusunda metodik çalışmaya duyulan ihtiyacın karşılanmasına yönelik bir çalışma da yapılmamıştır. Bu saptamalardan hareketle, öncelikle din felsefesinde özel bir yer tutan ahlakı temellendirme yaklaşımlarının karşılaştırmalı olarak ele alınmasıyla Kur'an'ın felsefesi bakımından ilkenin tutarlılığı, önemi ve genel bir yasa olmaya uygunluğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Daha sonra ulaşılan veriler doğrultusunda İslam toplumunda uyulması zorunlu bir ahlak yasası olarak ele alınan ilke, çok yönlü bir eğitim programına dahil edilmiştir. Bu yaklaşımın amacı, "İyiliği özendirme ve kötülükten sakındırma" ilkesinin, insanın gelişim dönemleri ve bulunduğu sosyal kurumlar dikkate alınarak uygun yöntemlerle hayata aktif bir şekilde yansıtılmasına katkı sunmaktır. Araştırma Kur'an ve sünnet verileri temel kaynak olmak üzere literatür taramasına yönelik olarak gerçekleştirilmiştir.

Islam has presented the three-dimensional life which consists of faith, deeds and morals, patterned on the basis of monoteizm, to humanity with some liveable principles. These three dimensions of Islam are synchronized with each other and one of them cannot be considered free of the other. These three basic structures which encompass all aspects of life, have been made sustainable with some key rules outlined in the Qur'an. In this sense, such principles that will preserve moral life and faith and living uninterruptly as well as the principles that will ensûre the continuity of moral life are determined in the Qur'an. A large number of codes of conduct given in detail regarding morality have been given under the control of a moral law, which can be called a key principle. This is the principle of "promoting goodness and avoiding evil" formulated in the Qur'an to support socialization process. This principle, on the basis of responsibility and reciprocity, foresees that each individual in the society should take care of each other and encourage the people to the right, the good and the truth. In this regard, responsibility is placed on all believers living together and it is expected to act in accordance with the consciousness of duty regardless of their role, position and status. In this way, it is aimed that the goodness that the believer spreads by starting himself and his close circle will encompass the whole society. With this understanding, the theme of goodness is a prominent moral principle, but the fact that the principle cannot be actively reflected in social life constitutes the main problem and the starting point of the research. Although the virtues and unvirtues included in the thematic structure of the principle were explained through many examples in the Qur'an and Sunnah, its conceptual framework has not been formed and as a result of this, it has been moved to a ground that is evaluated with relative perspectives. There has been no research made to meet the need for methodical work on the application of the principle so far. Based on these determinations, first of all, the importance of the consistency of the principle in terms of philosophy of Qur'an and its suitability to be a general law are revealed by comparatively handling the moral justification approaches that have a special place in the philosophy of religion has been tried to put forward. In accordance with the data obtained later, the principle, which is considered as a mandatory moral law in the Islamic community, has been included in a versatile education program. The aim of this approach is to contribute to the active reflection of the principle of "promoting goodness and avoiding evil", by taking into account the developmental periods of human beings and the social institiuitions in which they live, with appropraite methods.The research is carried out for literature search, with Qur'an and Sunnah data being the main source.