Muhammed ikbal'de tanrı anlayışı / Alim Yaya; Danışman Metin Yasa

Abstract

"Muhammed İkbal'de Tanrı Anlayışı" adını taşıyan ve iki ana bölümden oluşan çalışmamızın birinci bölümünde İkbal'in Tanrı'nın varlığına ilişkin kanıtları eleştirel olarak ele almasını ve değerlendirmesini tartıştık.Bu bölümde İkbal'in özellikle ontolojik , kozmolojik ve teknolojik kanıtları zayıf bulduğunu ve Tanrının varlığı lehinde kullanılabilecek kanıtlar olarak değerlendirmediğini gözlemledik.Bununla birlikte İkbal'in Tanrı-evren ilişkisi içinde yararlı bir kanıt olarak dinsel deneyimi kabul ettiğini ve onun gerektirdiği dini epistemolojiyi ayrıntılı olarak tartışmaya çalıştık.Özellikle İkbal'in dinsel deneyimle kimliksiz bir evrensel ilkeye değil, kimliği olan bir zat fikrine ulaşmasının önemi üzerinde durduk.Tez çalışmamızın ikinci bölümünü oluşturan Tanrı'nın mahiyeti ve Tanrı-evren ilişkisinde ise İkbal'in önem afettiği benlik fikri etrafında Tanrı'nın aşkın ve içkin yönü üzerinde durmaya çalıştık.İkbalde öne çıkan bu çift kutuplu organik birliğin İkbal'in felsefesinde önemli bir yere sahip olan, birlik içinde farklılığın vurgulanması açısından ne kadar önemli olduğu üzerinde durduk.Bu bölümde Tanrının içkin mahiyetini açıklar nitelikte olan yaratma ve bilmeyi genel hatları ile konumuz içerisinde tartıştık ve Tanrı-evren ilişkisini bir bütün şeklinde süreççi bakış açısıyla ele almaya gayret gösterdik.Çalışmamız neticesinde batılı panenteistlerden farklı olarak panenteizm konusunda İkbal'in de önemli bir yere sahip olduğunu ve İkbal'in özellikle süreç düşüncesiyle İslam kelamına getirmiş olduğu düşüncelerin kendi bağlamlarında yenilikçi bir öz taşıdığını göstermeye çalıştık.