Kampanya süresince melasın bileşimi ve kullanıma uygunlugu / H.Şule Bozdoğan ; Danışman Ayşe Erkut

Abstract

Bu proje, melasın kampanya boyunca bileşimini ve değerlendirmeye uygunluğunu araştırmak amacıyla yapılmıştır. Melas,Tayfun(1974)'a göre şeker üretiminin teknik ve ekonomik koşulları ile şuruplardan mümkün olan en yüksek düzeyde kristal alındıktan sonra arta kalan şurup olarak tanımlanmıştır. Melas bileşimi yaklaşık % 50 şeker,% 35 şeker dışı maddeler ve % 15 sudan oluşan bir bileşime sahiptir ve bu bileşim melas kullanımı üzerinde etkilidir. Yıllık melas üretimimiz 1989/90 kampanyasında 841.331 ton olup projemize materyal sağladığımız Amasya Şeker Fabrikasının aynı yıl üretimi 30.027 tondur. Amasya Şeker Fabrikası A.Ş.'de 14.8.1989 tarihinde başlayıp 22.1.1990 tarihinde sona eren kampanya dönemi melaslarından 15 günde bir olmak üzere alınan 12 örnekte yapılan analiz sonuçları aşağıdakı şekilde özetlenebilir. Kuru madde için bulunan değerler % 79.63-%87.65 arasında veya su miktarı %12.35-%20.37 arasında değişmiştir. Bu değerlere göre melas örnekleri kuru madde ve su yönünden kaynak verilerine uygun bulunmuştur. PH değeri kampanya boyunca 5.84-7.70 arasında değişmiştir. Bunun sonucu olarak örneklerin yalnızca birisinde kalevilik değeri 1 olarak saptanmış, diğer örneklerde alkalilik yerine asitlik değeri 0.05-2.9 arasında değişmiştir. Melas örnekleri bu özelliğiyle biyoteknolojik üretime tam olarak uygun görülmemiştir. Melas örneklerinde % 10.36-13.38 arasında değişen kül miktarları saptanmıştır.Bu kül miktarları literatür değerlerinden yüksek bulunmuştur. Şeker analizleri sonucunda; % 1.06-2.4 invert şeker,% 46.54-54.72 toplam şeker, % 44.56-53.50 arasında indirgen olmayan şeker saptanmıştır.Bu sonuçlara göre toplam şekerin, bir örnek hariç ticari şartlara uyduğu invert şeker miktarının yüksek olduğu ve bunun indirgen olmayan şeker miktarını da düşürdüğü belirlenmiştir. Azot değerleri % 1.75-2.32 arasında bulunmuş ve bu miktarlar kovats ve niestrawski(1973)'ye göre sitrik asit fermantasyonu için yeterli bulunurken alkol fermantasyonu, aseton-butanol fermantasyonu ve ekmek mayası üretimi için yetersiz olduğuve azot ilavesi gerektiği anlaşılmıştır. Melas örneklerinde 0.75-6.10 mg/kg arsında nitrat saptanmıştır. Nitrat miktarları kaynak verilerine uygun bulunmuştur. Nitrat miktarları 0.41-9.75 mg/kg arasında olup, fermantasyon için zararlı sınırın altında, fakat mayanın ortama alışmasını engellediğinden ve enfeksiyon belirtisi sayıldığından önemli bulunmuştur. Melas örneklerinde %0.08-0.14 arasında SO2 saptanmıştır. kükürtleme yapılmasının işletme şartları bakımından gerekli olduğu düşünülse de bu miktarlar fermantasyon için yüksek bulunmuştur. Demir miktarları 1.54-31.35 mg/kg arasında değişmiş ve giderek azaldığı saptanmıştır. Bu durum beklemeden kaynaklanan korozyonun göstergesi olmuştur. Bulunan değerler kaynak bilgilerde verilen miktarlar arasında olmakla birlikte sitrik asit fermantasyonu için zararlı olabileceğinden bu amaçla kullanılacak melasların demirsizleştirilmesi gerekli olacaktır. Bu sonuçlara göre çeşitli ürünlerin üretimine uygun özellikte melasa sahip olmak çok önemlidir. Melası hammadde olarak kullanan işletmeler bakımından bazı hususlara dikkat edilmesi gerekir. Pancarların taşınmasında ve uzun kampanya dönemi dikkate alınarak depolanmasında gerekli özen gösterilerek bozuk pancar kullanımından kaynaklanan hataların önüne geçilmelidir. Fabrikada kampanya öncesi bekleme döneminde bakım ve onarım yapılarak alet-ekipman korozyondan korunmalıdır. Böylece demir miktarı azalacak, uzun duraksamalardan kaynaklanan pH düşmesi ve bu zinciri izleyen olaylar önlenecektir.İşletme şartları düzenlenilerek kullanılan SO2 miktarı azaltılmalıdır. Sürekli analizler yapılarak özellikle enfeksiyon kontrol altına alınmalı alınan sonuçlara göre gerekli düzenlemelere gidilmelidir. Melasların daha ekonomik olduğu alanlarda değerlendirilmesine dikkat edilmeli ve bu konuda çalışmalar yapılmalıdır.