Osmanlı Devleti’nde Kadınların Nüfus Sayımına Dahili ve Bu Süreçte Yaşanan Sorunlar

Abstract

XIX. yüzyılda modernleşme yönünde atılan adımlar nüfus sayımı usulünün gelişmesinde de etkili olmuştur. Osmanlı Devleti’nde modern anlamda ilk nüfus sayımı II. Mahmut döneminde yapılmaya başlanmıştır. Sadece erkekleri kapsayan bu sayımın amacı asker kaynağı ve ekonomik durumu tespit etmekti. XIX. yüzyılda istatistik biliminin de gelişmesiyle birlikte ülkeler gerekli planlamaları yaparak topluma daha iyi hizmet sunabilmek için gerçek nüfuslarını belirleme ihtiyacı duymuşlardır. Gelişmeleri takip eden Osmanlı Devleti de gerçek nüfusun tespit edilmesi yönünde adımlar atmıştır. Bu çerçevede daha önce bölgesel ya da münferiden sayılmış olan kadınlar 1881 yılında başlanan genel nüfus sayımına dahil edilmişlerdir. Ancak bu sayımda kadınların tamamının nüfusa kaydedilmesi mümkün olmamıştır. Özellikle aşiret yapısı ve kabilecilik anlayışının güçlü olduğu Balkanlar ve Orta Doğu’da bazı bölgelerde kadınların sayımında tepkilerle karşılaşılmıştır. Söz konusu tepkiler daha önceki sayımlarda erkeklerin fiziksel özelliklerinin nüfus kayıtlarına işlenmesinden ileri gelmekteydi. Tepki gösterenler kadınların da fiziksel özelliklerinin kayıtlara geçirileceğini düşünmekteydi. Osmanlı yöneticileri istatistik açısından kadınların isim ve yaş bilgilerine ihtiyaç duyulduğu, sadece bu bilgilerin kayıt altına alınacağı yönünde açıklamalarda bulunmasına rağmen tepkilerin önüne geçememiştir. Tepkileri dikkate alan yetkililer bazı yerlerde kadınları nüfus sayımından istisna tutmak durumunda kalmıştır. Dolayısıyla istatistik amacıyla yapılan bu sayımda kayda geçirilemeyen kadınlar olmuştur. Söz konusu kadınlar, evlilik ve veraset işlemleri gibi konularda sorunlarla karşılaşmışlardır. Bu sebeple kadınların nüfusa kaydedilmesi için çaba sarf edildiği gibi yeni doğan kız çocuklarının kaydedilmesi için de teşvik edici uygulamalarda bulunulmuştur. Bu çalışmada kadınların 1881-1882/1893 genel sayımıyla birlikte nüfus sayımlarına dahil edilmesi ve bu süreçte karşılaşılan sorunlar örnekler üzerinden ele alınmıştır. Çalışmada ayrıca nüfus kaydı olup yaşları yanlış yazılan kadınlar, yeni doğan kız çocuklarının nüfusa kaydedilme süreci ve istatistiklerde kadınların nüfusu hakkında bilgiler sunulmuştur.