Ayancık ve Çevresindeki Mezar Taşları

Abstract

Mezar taşları, milletlerin yerleştikleri toprak parçalarında hüküm sürdüklerini gösteren deliller niteliğindedir. Anadolu'ya göç eden Türkler, yaptıkları mezarlara, 20. yy'a kadar bölgelerin sanatsal ve edebi zenginliklerine göre anlam yükleyerek mezar taşları dikmişlerdir. 20. yy.'ın ikinci yarısından sonra ise, sadece doğum ve ölüm tarihlerini belirten bir kimliğe dönüştürmüşlerdir. Bu araştırmada, Sinop İli Ayancık İlçesi ve çevresinde bulunan Osmanlı Dönemine ait 152 mezar taşı konu edinilmiştir. Araştırma sahası Ayancık ilçe merkezi başta olmak üzere, Tarakçı, Bahçeli, Dedeağaç, Ünlüce, Ortalık, Kaldırayak, Bakırlızaviye, Gürsökü, Kütük, Çaylıoğlu köyleridir. Çalışmamızın temel amacı, bir tür tapu senedi hükmündeki mezar taşlarını incelemek suretiyle, bölgenin sanatsal yönünün ve kültürel derinliğinin ortaya çıkarılmasına katkı sağlamak ve ayrıca yakın ve uzak çevre ile olan ve kültürel bağın tespitine katkı sağlamaktır. Bu amaca yönelik olarak bahsi geçen mezar taşları tarih, tip, kitabe, yazı türü, başlık, malzeme ve süslemelerde kullanılan motifler bakımından değerlendirmeye tabi tutulmuştur. Buna göre taşlar Osmanlının son dönemine ait olup 18, 19 ve 20. yüzyıllardan kalmadır. 110 tanesi başucu 52 tanesi ise ayakucu şâhidesi şeklinde olan taşların 53 erkek, 37 kadın ve 4 kimliği belirsiz mezar üzerinde yer aldığı görülmüştür. Erkek mezar taşlarının, fes, sarık, kavuk ve dardağan türünde başlığa sahip oldukları görülmüştür. Kadın mezar taşlarının başlıkları ise bitkisel formlu tepelikler ile şualı güneş, hotoz ve dairesel unsurlardan müteşekkildir. Erkek ve kadın mezar taşlarından alınlıklı olanlar, sivri, üçgen ve yuvarlak kemerli forma sahiptir. Malzeme olarak mermer ve taş, işleme tekniği olarak oyma ve kabartma teknikleri karşımıza çıkmaktadır. Ayancık ve çevresindeki Osmanlı dönemi mezar taşları bölgenin kültürel zenginlikleri arasındadır. Dolayısıyla bunların her türlü doğal ve yapay tehlikelere karşı korunması gerekmektedir. Detaylı bir araştırma ile Ayancık'ın tüm köylerindeki mezar taşları araştırılıp gün yüzüne çıkarılmalı ve sanat tarihine kazandırılmalıdır. Temennimiz bu çalışmanın ileride yapılacak olan mezar taşı çalışmalarına kaynak ve basamak teşkil etmesidir.

Gravestones are the proofs that the nations ruled over the lands where they settled. Turks who immigrated to Anatolia erected tombstones for their tombs by giving meaning to the artistic and literary riches of the regions until the 20th century. After the second half of the 20th century, they turned it into an identity stating only the dates of birth and death. In this research, 152 tombstones belonging to the Ottoman Period found in and around Sinop Ayancık District were the subject. The research area is mainly Ayancık town center, and the villages of Tarakçı, Bahçeli, Dedeağaç, Ünlüce, Ortalık, Liftayak, Bakırlızaviye, Gürsökü, Kütük, Çaylıoğlu. The main purpose of our study is to contribute to revealing the artistic aspect and cultural depth of the region by examining the tombstones, which are a kind of title deed, and also to contribute to the determination of the cultural ties with the near and far environment. For this purpose, the mentioned tombstones were evaluated in terms of date, type, inscription, type of writing, title, material and motifs used in decorations. According to this, the stones belong to the last period of the Ottoman Empire and are from the 18th, 19th and 20th centuries. It was observed that the stones, 110 of which were in the form of headstones and 52 of them in the form of foot-end, were located on 53 male, 37 female and 4 unidentified graves. It has been observed that the male tombstones have caps such as fez, turban, kavuk and dardagan. The heads of the women's tombstones are composed of vegetative hills, radiant sun, hotoz and circular elements. The pediments of male and female tombstones have pointed, triangular and round arched forms. We come across marble and stone as materials, carving and relief techniques as processing techniques. Ottoman period tombstones in and around Ayancık are among the cultural riches of the region. Therefore, they must be protected against all kinds of natural and artificial hazards. With a detailed research, the tombstones in all the villages of Ayancık should be researched and unearthed and brought to art history. It is our hope that this study will be a source and stepping stone for future tombstone studies.