Samsun'daki Türbeler Etrafında Oluşan Halk İnanışları ve Ritüeller

Abstract

Türkler, Orta Asya'dan Anadolu'ya birçok farklı dinin ve dini inanç sisteminin etkisi altında kalmıştır. Türklerin kutsal olana gösterdikleri saygı, kadim inançlarının en temel tezahürüdür. Eski Türk inanç sisteminin temelini oluşturan kültler, kutsallığın sembolü olarak kabul edilmiştir. Bu bağlamda kutsal kabul edilen nesne ve varlıkları memnun etmek için çeşitli uygulamalar gerçekleştirilmiştir. İslâmiyet'in kabulünden sonra Türk milleti eski Türk inançlarını kabul ettikleri yeni din ile sentezleyerek yaşamaya devam etmiştir. Türklerin İslâmlaşma sürecinin temelini Atalar kültü ve tabiat kültleri oluşturmaktadır. Atalar kültü İslâmiyet'le birlikte Veli kültüne; ata mezarını ziyaret etme geleneği ise kutsal mekân anlayışı merkezinde türbe ve yatır ziyaretlerine dönüşmüştür. Kutsalı mekânsal olarak şekillendiren türbe ve yatırlar çeşitli dilek ve istekler için halk tarafından tercih edilen yerler olmuştur. Samsun, kutsal ziyaret yerleri bağlamında oldukça zengin bir kültüre sahiptir. Kutsal ziyaret yerleri, ziyaret sırasında gerçekleştirilen ritüellerin tespiti, ziyaret amaçları, ziyaret zamanları ve menkıbelerin derlenmesi bu çalışmanın ana hattını oluşturmaktadır. Araştırma alanında saha araştırmaları yapılırken doğal gözlem ve mülakat yöntemi kullanılmıştır. Bu çalışmada Samsun'daki Kutsal ziyaret mekânları; bu mekânlarda metfun kişilerin adlandırılması, bu kişilerin tarihî ve menkıbevî kişilikleri, kendileriyle ilgili anlatılar, gerçekleştirilen ritüeller, ziyaretin nedenleri, ziyaret zamanları, kutsal mekânlarla ilgili yasaklar ve ziyaretçi profili incelenmiş ve değerlendirilmiştir. Çalışmada Samsun'un 17 ilçesinde tespit edilen 100 kadar kutsal ziyaret yeri ve etrafında oluşan inanış ve ritüellerin İslâm dini, Eski Türk inançları ve büyüsel uygulamalarla olan bağlantısı ele alınmıştır. Bununla birlikte Samsun'da bulunan kutsal ziyaret yerleri ilk defa bu çalışmada sözlü kültür içerisinde ele alınarak değerlendirilmiştir. Kutsal ziyaret mekânlarında bulunan evliyalarla ilgili yeni bir tasnif oluşturulması çalışmanın özgün tarafını oluşturmaktadır.

Turks have been under the influence of many different religions and religious belief systems from Central Asia to Anatolia. The respect that Turks show to the sacred is the most basic manifestation of their ancient beliefs. Cults, which formed the basis of the ancient Turkish belief system, were accepted as symbols of holiness. In this context, various practices have been carried out to please the objects and beings considered sacred. After the adoption of Islam, the Turkish nation continued to live by synthesizing the old Turkish beliefs with the new religion they adopted. The cult of Ancestors and nature cults form the basis of the Islamization process of the Turks. With Islam, the Ancestor cult was transformed into the Veli cult; The tradition of visiting ancestors' graves has turned into visits to shrines and tombs, centered on the understanding of sacred places. Tombs and tombs that shape the sacred spatially have become places preferred by the public for various wishes and requests. Samsun has a very rich culture in terms of sacred places of pilgrimage. The main line of this study is the determination of sacred places of visit, the rituals performed during the visit, the purposes of the visit, the times of the visit and the compilation of legends. Natural observation and interview methods were used while conducting field research in the research area. In this study, sacred places of pilgrimage in Samsun; The naming of the people buried in these places, their historical and legendary personalities, the narratives about them, the rituals performed, the reasons for the visit, the visiting times, the prohibitions regarding the sacred places and the visitor profile were examined and evaluated. In the study, approximately 100 sacred places of pilgrimage identified in 17 districts of Samsun and the connection of the beliefs and rituals around them with the Islamic religion, Old Turkish beliefs and magical practices were discussed. In addition, the sacred places of pilgrimage in Samsun were evaluated for the first time within the context of oral culture in this study. Creating a new classification regarding the saints in holy places of pilgrimage constitutes the original aspect of the study.