Büveyhî Hakimiyetinde Bir Halife: Abbâsî Halifesi Mutî'-Lillâh

Abstract

Bu çalışma, Abbâsî Devleti'nin 28 yıl halifeliğini yapan Mutî'-Lillâh'ın (334-363/946-974) kişisel hayatını, halifelik dönemini ve şahsiyetini detaylı bir şekilde incelemeyi amaçlamaktadır. Şiî Büveyhîler'in hâkimiyeti altında yaşayan halifenin biyografik analizi yoluyla, dönemin siyasi, dini ve kültürel dinamikleri ortaya konmaktadır. Araştırmada tarihsel metodoloji ve prosopografik yaklaşım benimsenmiş, başta İbn Miskeveyh'in Tecâribü'l-ümem'i olmak üzere dönem kaynaklarının incelemesi yapılmıştır. Mutî'-Lillâh'ın kişisel deneyimleri merkeze alınarak, onun Büveyhî emîrleriyle ilişkileri, dini tutumu ve siyasi stratejileri detaylandırılmıştır. Çalışmanın ana bulguları Mutî'-Lillâh'ın Büveyhî emîrleriyle ilişkilerinde pragmatik bir uyum izlemek zorunda kaldığını, farklı dönemlerde esnek yaklaşımlar sergilediğini ortaya koymaktadır. Sınırlı siyasi yetkilerine rağmen devlet sisteminin çeşitli alanlarında vazgeçilmez bir temsil makamı olduğunu göstermektedir. Mutî'-Lillâh'ın 28 yıllık halifeliği boyunca Âşûrâ ritüelleri, Deylemli-Türk çatışmaları, Fâtımî rekabeti ve Bizans saldırıları gibi önemli olaylar yaşanmıştır. Halife bu süreçlerde çoğunlukla pasif bir tutum sergilemiştir. 363/974 yılında sağlık sorunları nedeniyle oğlu Tâi'-Lillâh'a hilâfeti devretmesiyle uzun dönemi sona ermiştir.

This study aims to examine in detail the personal life, caliphal period, and personality of Mutî'-Lillâh (334-363/946-974), who served as caliph of the Abbasid State for 28 years. Through biographical analysis of the caliph who lived under the dominance of the Shiite Buyids, the political, religious, and cultural dynamics of the period are revealed. The research adopts historical methodology and prosopographic approach, examining period sources, particularly Ibn Miskawayh's Tajārib al-umam. By placing Mutî'-Lillâh's personal experiences at the center, his relations with Buyid emirs, religious attitudes, and political strategies are detailed. The main findings of the study reveal that Mutî'-Lillâh was compelled to pursue pragmatic accommodation in his relations with Buyid emirs, displaying flexible approaches in different periods. Despite his limited political authority, it demonstrates that he remained an indispensable representative institution in various areas of the state system. During Mutî'-Lillâh's 28-year caliphate, significant events occurred such as Ashura rituals, Daylamite-Turkish conflicts, Fatimid rivalry, and Byzantine attacks. The caliph maintained a largely passive stance throughout these processes. His long reign came to an end in 363/974 when he transferred the caliphate to his son Tāi'-Lillāh due to health problems.