İslam Tarihinin İlk Dönemlerinde Veteriner Hekimlik Faaliyetleri (Hicri I-III. Miladi VI-IX. Yüzyıllar)

Abstract

Bu tez İslam öncesi Cahiliye Dönemi'nden başlayarak miladi dokuzuncu yüzyılın sonuna kadar hayvanların beslenme ve bakımı, sağlıklarının korunması, hastalık hallerinde yapılan tedavi yöntemleri ve bu faaliyetlerin gerçekleştirildiği alanlar ile ilgilidir. Sözü edilen faaliyetleri uygulayan ve dönemin veteriner hekimleri olarak bilinen baytarlar hakkında bilgiler sunulmaktadır. Bunun yanı sıra hayvan tedavisinde halkın tecrübeleri dahilinde uyguladıkları folklorik tedavi yöntemlerine yer verilmektedir. Tezin kapsamı dahilinde olması bakımından, Kur'an ve sünnette hayvan hakları ve refahının korunması hakkında bilgiler sunulmuştur. Ayrıca bu yüzyıllarda hayvanlar ve hayvan sağlığı ile ilgili yazılan eserler olan Kitâbü'l-Hayl/İbil/Şa'/Hayevân/Baytaraların içeriği ve yazarları hakkında bilgiler verilmiştir. 6. ila 9. yüzyıllar arasında baytarlar, kendi muayenehanelerinin yanında ordu ve saraylarda da görev almış, kendilerine özgü aletler kullanarak cerrahi operasyonlarda bulunmuş ve mesleklerindeki maharetleri ile şiirlere konu olmuşlardır. Baytarlar dışında hayvan sahipleri, seyis, süvari, imrahor, çoban, komutan, vb. kişiler de tecrübeleriyle hayvanlarını tedavi etmişlerdir. İslam devletinin fetihlerle genişlemesi ile farklı medeniyetlerle karşılaşılmış, buralardaki ilim okullarından faydalanılmış, birçok eser Arapçaya tercüme edilmiş ve yeni eserler yazılmıştır. İlk olarak İbnü'l-Kelbî, Asmaî, Ma'mer b. Müsennâ, İbnü'l-A'râbî gibi isimler hayvanlarla ilgili dil kitaplarını kaleme almış, Câhiz de hayvanları zoolojik olarak incelediği ilm-i hayevân türü kitapların ilki olan Kitâbü'l-Hayevân'ı yazmıştır. Daha sonra Huneyn b. İshâk ve Sâbit b. Kurre baytarlıkla ilgili Yunanca eserleri Arapçaya Kitâbü'l-Baytara olarak çevirmişlerdir. Dokuzuncu yüzyılda İslam medeniyetinde yazılmış baytarlıkla ilgili ilk eser ise İbn Âhi Hizâm tarafından yazılmış olan Kitâbü'l-Hayl ve'l-Fürûsiyye ve'l-Baytara'dır. Bunların dışında Emevî ve Abbâsî halifelerinin ava olan düşkünlükleri nedeniyle yırtıcı kuşların beslenme, bakım ve tedavisi hakkında eserler de kaleme alınmıştır. Bu bilgilerden hareketle çalışmada 6. ila 9. yüzyıllarda İslam medeniyetinde veteriner hekimliğin teşkili ve gelişimi ortaya konulmuştur.This thesis is about the nutrition and care of animals, protection of their health, treatment methods in case of illness and the areas where these activities are carried out, starting from the pre-Islamic period, The Jahiliyya, until the end of the ninth century. Information on the baytars, known as the veterinarians of the period, who carried out the aforementioned activities, is presented. In addition, folkloric treatment methods applied by the people within their experience in animal treatment are included. In terms of being within the scope of the thesis, the issues of protection of animal rights and welfare in the Quran and Sunnah are also explained. In addition, information was given about the content and authors of Kitâb al-Khayl/Ibil/Sha'/Hayavân/Baytaras, which are works written about animals and animal health in these centuries. Between the 6th and 9th centuries, baytars served in the army and palaces as well as their own clinics. They have performed surgical operations using their own instruments and have been the subject of poems because of their skills in their profession. Animal owners, groom, cavalry, imrahor, shepherd, commander, and so on people also treated their animals with their experience, and they had experience with feeding and caring for them. With the expansion of the Islamic state after the conquests, different civilizations were encountered and Muslims made use of the science schools in these regions, translated many works into Arabic and started to write new works. First of all, Ibn al-Kalbî, Asmaî, Ma'mar b. Musannâ, İbn al-A'râbî, so on wrote lugat and anbooks about animals and Jâhiz wrote Kitâb al-Hayawân, the first of the books in the ilmu'l-hayawân type in which he studied animals zoologically. Then Hunayn b. Ishâq and Thâbit b. Qurrah, translated the Greek works on veterinary medicine as Kitâb al- Baytara into Arabic. In the ninth century, the first work about baytar written in Islamic civilization is Kitâb al-Khayl wa'l-Furûsiyye wa'l-Baytara written by Ibn Âkhi Hizâm. Apart from these, studies on feeding, care and treatment of hawks were also written due to the Umayyad and Abbasid caliphs' interest in hunting. Based on this information, the establishment and development of veterinary medicine in Islamic civilization was demonstrated in the 6th to 9th centuries.