Gazâlî'de Tenzih Anlayışı

Abstract

İnsanlık tarihi boyunca Tanrı'nın keyfiyyeti hakkında değerlendirmeler yapılmış ve buna bağlı olarak çeşitli Tanrı tasavvurları ortaya çıkmıştır. İslâm dininin Allah tasavvurunun merkezini tevhid inancı oluşturmaktadır. Tevhid inancının özünü ise tenzih prensibi oluşturmaktadır. Dolayısıyla İslâm düşüncesinin bütünüyle tevhid ve tenzih prensibini esas alması, onun en özgün cihetini oluşturmaktadır. 'Gazâlî'de Tenzih Anlayışı' adlı bu çalışımamızda İslâm düşüncesinin teşekkülünde başrol oynamış tenzih doktrini, Gazâlî'nin fikirleri özelinde tartışılmıştır. Gazâlî İslâm düşünce tarihine derin izler bırakmış bir fikir adamıdır. Bütün Müslüman kelâmcılar tenzih prensibinin kelamî düşüncenin temel hareket noktalarından biri olduğu konusunda hemfikirdirler. Bu yönüyle İslâm kelâmcılarının tenzih anlayışlarında nasıl bir zihnî yapıya sahip olduklarını anlamak büyük bir önem arzetmektedir. Bu yüzden çalışmamız içerisinde öncelikli olarak İslâm kelâmcıları tarafından ortaya konulan sıfatların tasnifi, zât-sıfat, isim-müsemmâ ilişkisi gibi konular tenzih minvâlde genel bir değerlendirmeye tabi tutularak mesele temellendirilmiştir. Allah-âlem, Allah-insan ilişkisiyle ilgili farklı ekoller çeşitli açıklamalarda bulunmuşlardır. Buna bağlı olarak da farklı Tanrı ve âlem tasavvurları ortaya çıkmıştır. Gazâlî'ye göre bu anlayışlardan hangisinin insanları hakiki anlamda tenzih fikrine götürdüğü temel sorudur. Aynı zamanda Gazâlî'nin ulûhiyet tasavvurunda tenzih prensibinin nasıl bir etkisi olduğu bu tezin temel problemidir. Gazâlî'nin tenzih doktrinini İslâm filozofları ve Mu'tezile'ye karşı bir aksülamel olarak geliştirdiği sonucuna ulaşılmıştır. Gazâlî'nin el-İktisâd fi İtikâd, el-Maksadu'l-Esnâ fi Şerhi Me'ânî'l-Esmâ'i'l-Hüsnâ ve Tehafutü'l-Felâsife gibi kelamî muhtevaya sahip eserleri genel bir değerlendirmeye tabi tutulduğunda, tüm kelâm sistemini tenzih esası üzerine kurduğu kanaatine ulaşılmıştır. Çünkü Gazâlî'ye göre tevhidde asıl olan Yüce Allah'ı tenzihtir.Throughout the history of mankind, evaluations have been made about how God is and various imaginations of God have emerged as a result. In Islamıc religion, the center of God's imagination is the belief of tawhid. On the other hand, the principle of unity is the core of tawhid. Whereat the fact tahat Islamic thought is based on the principle of tawhid and tanzih (the belief that the God is from all flaws) constitutes its most unique aspect In this study titled 'Ghazali Tanzih Sentiment', the tanzih doctrine which played a major role in creating of Islamic thought was discussed with Ghazali's works. Ghazali is an intellectual who has left deep traces on the history of Islamic thought.All Muslim theologians agree that the priciple of kelam is one of the fundemental starting points of theological thought. With this aspect ıt is of great importance to understand the mental structure of Islamic theologions about their tanzih sentiment. Therefore, in our study, issues such as classification of the adjectives, divine adjectives, noun-musemma relationship, which were firstly put forward by Islamic theologians, were subjected to a general evaluation in the axis of tanzih. Islamic theologians made various statements about the different paths related Allah Universe, God-Humankind relationship. Consequently, different imaginations of God and the world-universe emerged. According to Ghazali, the basic question which one of these approaches leads people to the idea of tanzih in real terms. At the same time, the main of this thesis is how the tanzih priciple has an effect in Ghazali's imagination of divinity.