Bir İngiliz Askeri Yetkilinin 1814 Senesi İlkbaharında İstanbul’dan Samsun’a Uzanan Yolculuğuna Dair Notları

Abstract

Doğu Hindistan Şirketi’ (East Indian Company)’nin yürüttüğü etkili faaliyetler neticesinde Hindistan’da büyük bir iktisadi güce ve nüfuza ulaşan İngiltere, burada ulaştığı nüfuzu İran’da ve Kafkaslarda da devam ettirmek adına Rusya ile 19. yüzyıl başında yoğun bir mücadele içerisine girmiştir. Bu mücadelesini yürütürken iktisadi nüfuzunu diplomasi ile kullanması kendisine geniş bir hareket alanı açmış ve bilhassa İran’da, Doğu Hindistan Şirketi bünye-sinde görevli askeri uzmanlar önemli başarılar elde etmiştir. İranlı üst düzey yetkililer üzerinde büyük bir etkiye ve nüfuza ulaşmayı başaran askeri uzmanlar ve diplomatlar içerisinde, bu çalışmada konu edindiğimiz John Mac Donald Kinneir de bulunmuştur. Kinneir, Doğu Hindistan Şirketi bünyesinde Birmanya’da ve Hindistan’da teğmenlik, yüz-başılık gibi alt düzeydeki askeri görevlerde bulunduktan sonra John Malcolm’un başkanlığında İran’da faaliyet yürü-ten bir heyet içerisinde yer almıştır. Bu görevi sırasında İran coğrafyasının geniş bir kısmına seyahatler gerçekleş-tirmiş ve bu seyahatler esnasında aldığı notları 1813 senesinde kitaplaşmıştır. Hayatının geri kalan senelerinde dip-lomat kimliğiyle bu ülkede çalışmalar yürütecek olan Kinneir, istirahat etmek için gittiği memleketi İngiltere’den İran’daki vazifesine tekrar dönerken Osmanlı Devleti egemenliğindeki yerlere de uğramıştır. Anadolu’da ve Kıbrıs’ta 1813 ve 1814 senelerinde uzun seyahatler gerçekleştirmiş ve bu esnada tuttuğu notlar 1818’de yayınlanmıştır. Bu çalışmada Kinneir’in 1814 senesi ilkbaharında Anadolu’nun kuzeybatı ve kuzey kesimlerine doğru gerçekleştirdiği seyahatinde aldığı notlar, Osmanlı Devleti’nin bu dönemde siyasi-iktisadi ve idari açılardan içerisinde bulunduğu vaziyet perspektifinde değerlendirilmiştir