Hatip Çayı Havzası'nın Uygulamalı Taşkın Analizi (Ankara)

Abstract

Bu çalışmada Ankara ilinin önemli akarsularından olan Hatip Çayı'nın taşkın durumu incelenmiştir. Bu çalışmayla havzada yaşanan tarihi ve günümüz taşkınları incelenerek gelecekteki taşkın durumu planlaması yapılmıştır. Bu sayede havzada yaşanabilecek taşkınların afet boyutuna ulaşması ve oluşabilecek olumsuz sonuçların en aza indirilmesi için önermelerde bulunmak amaçlanmıştır. Hatip Çayı; Sakarya Havzası'nın alt kollarından olan Ankara Çayı'nın üç ana kolundan biridir. Ankara'nın Kalecik ilçesinde yer alan İdris Dağı'ndan (1992 m) kaynağını alan Hatip Çayı kuzeydoğu-güneybatı yönünde akarak Yenimahalle ilçesinden Ankara Çayı'na dökülmektedir. Coğrafi konum olarak 40º03'21'-39º48'29' Kuzey Enlemleri ve 33º14'40'-32º50'17' Doğu Boylamları arasında yer almaktadır. İdari olarak ise Altındağ, Elmadağ, Çankaya, Kalecik, Keçiören, Mamak ve Yenimahalle ilçe sınırları arasından akmaktadır. Çalışma hazırlanırken her adımda Coğrafi Bilgi Sistemleri tekniklerinden yararlanılmıştır. Ayrıca uydu görüntülerinden ve istatistiksel yöntemlerden de yararlanılmıştır. İlk olarak sahanın fiziki ve beşerî ortam özellikleri incelenerek sınıflandırılmış ve her konu için ilgili haritalar üretilmiştir. Geçmiş yıllarda yaşanan taşkınlar incelenirken Devlet Su İşleri yıllık raporları ve çeşitli haber sitelerinden yararlanılmıştır. İklim özelliklerini ortaya koymak için klasik iklim sınıflandırması yöntemlerinden yararlanılırken, havzanın gelecek yıllardaki yağış ve sıcaklık durumunu ortaya koymak adına Quadratic Trend Analizine başvurulmuştur. Havzanın taşkın duyarlılık analizi için Morfometrik Analiz ve Analitik Hiyerarşi Yöntemi uygulanmış ve havzanın taşkın duyarlılık haritası oluşturulmuştur. Analiz sonucunda havza toplam alanının %63' ü yüksek ve çok yüksek taşkın duyarlılığına sahipken, sadece %11' lik kısmının düşük taşkın duyarlılığına sahip olduğu tespit edilmiştir. Havzadaki en önemli sorunlardan birinin yanlış arazi kullanımı olduğu belirlenmiştir. Havza genelinde yoğun yerleşme söz konusu olup buna bağlı olarak yerleşmelerin hemen hemen %85' i taşkın duyarlılığının yüksek veya çok yüksek olduğu alanlarda konumlandığı tespit edilmiştir. Havzada hızlı bir nüfus artışı söz konudur ve yerleşmeler de hızla alan genişletmektedir. Yanlış arazi kullanımı, yağışlarda artışların beklenmesi ve akarsu doğal yataklarına müdahalelerin artması gibi nedenlerle var olan taşkın riskinin gelecek yıllarda da daha fazla artırması beklenmektedir. Bu değerlendirmeler, arazi gözlemleri ve analiz sonuçları göz önünde bulundurularak çalışmanın son aşamasında havzanın gelecek yılları için taşkın planlama haritası üretilmiştir. Bu sayede gelecek yıllarda özellikle yerleşme alanlarında taşkın duyarlılığı düşük alanlar tercih edilerek uygun yerleşme alanları belirlenmiştir. Çalışma sonucunda hem yöre halkının taşkına karşı farkındalığını artırmak hem de oluşabilecek taşkın afetlerinin zararlarını azaltabilmek adına önerilerde bulunmak hedeflenmiştir. Anahtar Kelimeler: Hatip Çayı, Taşkın, Duyarlılık Analizi, Afet.The important rivers of Ankara province, was examined. With this study, planning for future flooding was determined by the examination of historical and present day flooding records of the basin. This was carried out with the aim of providing suggestions to minimize negative consequences that could occur in the event of future disaster category floods experienced in the basin. Hatip Stream is one of the three main tributaries of Ankara River, which is one of the lower branches of the Sakarya Basin. Hatip Stream, which takes its source from İdris Mountain (1992 m) located in the Kalecik district of Ankara, flows in a northeast-southwest direction and flows into Ankara river from the Yenimahalle district. Geographically, it is located between 40˚03'21'-39˚48'29' North Latitudes and 33˚14'40'-32˚50'17' East Longitudes. Administratively, it flows between the district borders of Altındağ, Elmadağ, Çankaya, Kalecik, Mamak and Yenimahalle. While preparing the study, Geographic Information Systems techniques were employed. In addition, satellite images and statistical methods were also used. Initially, the physical and man-made environmental characteristics of the field were examined and classified, and relevant maps were produced for each subject. While examining the floods experienced in previous years, the annual reports of the Governmental Water Works departments and various news websites were used. While classical climate classification methods were used to reveal the climate characteristics, Quadratic Trend Analysis was applied to estimate the precipitation and temperature status of the basin for the coming years. The Morphometric Analysis and Analytical Hierarchy Method was applied for flood sensitivity analysis of the basin and a flood sensitivity map of the basin was created. Analysis results determined that 63% of the total area of the basin showed a high or extremely high likelihood of flooding, while only 11% of the basin exhibited a low possibility of flooding. It has been determined that one of the most important problems for the basin is incorrect land use. There is a high settlement density throughout the basin, and accordingly, almost 85% of the settlements are located in areas with high or very high flood susceptibility. There is rapid population increase in the basin alongside continual expansion of settlements. It is expected that the current flood risk will increase further in the coming years due to reasons such as improper land use, expected increases in precipitation and increased interventions to river natural beds. Considering these evaluations, field observations and analysis results, a flood planning map was produced during this study for the coming years of the basin. In this way, suitable settlement areas for future years were determined by preferring areas displaying low flood sensitivity. As a result of the study, it was aimed to raise local public awareness of potential flood danger and to provide recommendations in order to reduce damages caused by flood disasters that may occur. Keywords: Hatip Çayı, Flood, Sensitivity Analysis, Disaster.