Sinop Ayancık Yenikonak (Otmanlı) Köyü’nde Geleneksel Kırsal Mimari II

Abstract

Sinop İli Ayancık İlçesi’ne bağlı Yenikonak Bucağı’nın Merkez Köyü olan Otmanlı, Ayancık’ın 10 km güneyinde yer alır. Köyde halen konut, ahır - ağıl - samanlık, odunluk, ambar, fırın, çeşme, kuyu, menfez, atölye kümes ve çardak olmak üzere 13 tür geleneksel kırsal yapı bulunmaktadır. Evler ve ev altı kesiminde bulunan ahır - ağıl – samanlıklar ilk makelenin, bunların dışında kalanlar bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Yakın bölge ve Karadeniz Bölgesi ağırlıklı bir değerlendirme yapılarak yapı türlerinin karakteristik özellikleri ve geleneksel kırsal mimarideki yerleri konusunda analizler yapılmaya çalışılmıştır. Çalışma, Sinop yöresi geleneksel kırsal mimarisinin belgelenip değerlendirmesine katkı sağlayacaktır. Çalışma alanında bulunan yapıları konu alan bilimsel bir çalışma bulunmamaktadır. Köy sakinlerinin verdiği bilgilere ve yapıların mimari özelliklerine bakılarak en eski yapıların 17. yüzyıla tarihlediğimiz Meydan Çeşmesi ile 18. yüzyıla tarihlediğimiz 1 Numaralı Fırın olabileceğini düşünmekteyiz. Diğer yapılar 19. yüzyıl ile 20. yüzyıl ortalarına kadar geçen dönemde yapılmış olmalıdır. Otmanlı Köyü’ndeki geleneksel kırsal yapılar, köy ölçeğinde zamanla biriken halk mimarlığı kültürün bir yansımasıdır. Yapım sistemi bakımından incelenen yapılarda üç ayrı tip ile karşılaşılır. Kâgir yığma, ahşap karkas ve ahşap yığma (çantı). Tipler, çoğu kez aynı yapıda farklı kesimlerde karma şekilde uygulanmıştır. Ancak ahşap yığma ve ahşap karkas, kâgir (Otmanlı’da taş kâgir) sisteme göre çok daha baskındır. Mekân düzeni bağlamında evlerde olduğu gibi her yapı türünde birbirine benzer bir tipleşmeden söz edilebilir. Ahır – ağıllar – samanlıklar aynı çatı altında bütünleşik karakterli yapılardır. Doğu Karadeniz Bölgesinde serender adıyla bilinen yapıların yalın benzerleri olan ambarlar, direklik ile bunun üstünde yer alan ambar katından oluşan iki katlı yapılardır. İkiz ve tek fırın şeklinde görülen fırınlar; kare mekânlı ve kubbeli ana yapı ile bunun önündeki sundurmadan oluşmaktadır. Çeşmeler; ilki avlu duvarına yaslı, salma lüleli/çoban çeşme, art arda sıralı uzun yalaklı, diğeri depolu meydan çeşmesi olmak üzere iki tiptir. Etkileyici çatı, kütle, malzeme-teknik ve figürlü bezeme unsurlarıyla köyün en dikkat çeken yapısı olan Meydan Çeşmesi, taşra ölçeğinde özenli ve gösterişli bir örnektir. Demirci atölyesi, kuyu ve menfezler son derece yalın yapılardır.