Dîvânu Lugâti't-türk'teki Bapların Söz Yapımı Bakımından İncelenmesi

Abstract

Bu çalışmada, Dîvânu Lugâti't-Türk'teki sözcükler, eserin tertibini oluşturan baplar içerisinde söz yapımı bakımından incelenmiştir. Çalışmanın Giriş bölümü ve devamındaki bölümlerde Kâşgarlı Mahmud ve Dîvânu Lugâti't-Türk hakkında bilgi verilmiş, Dîvânu Lugâti't-Türk'ün yapısına değinilmiş ve Dîvânu Lugâti't-Türk'teki yapım ekleri verilmiştir. Söz yapımının incelendiği İnceleme bölümünün ardından bulguların ele alındığı Değerlendirme bölümü, Sonuç ve Dizin yer almaktadır. Dîvânu Lugâti't-Türk, dönemin şartları, hitap ettiği kitle üzerinde öğreticilik kaygısı gibi nedenlerle Arap sözlükçülük ve gramer kurallarına göre tertip edilmiştir. Bu suretle eser 8 kitaptan oluşturulmuş, her kitap Arapça vezin kalıplarına göre baplara ayrılmıştır. Eklemeli bir dil olan Türkçenin kelimeleri, çekimli dil olan Arapçanın bu vezin kalıplarına uydurularak bu baplardaki başlıklar altında tasnif edilmiştir. Bu tasnif, Arapça açısından kullanışlı olsa da Türkçenin yapısı üzerinde bazı olumsuzluklara yol açmıştır. Bu çalışmada bu olumsuzlukları tespit etmek adına söz yapımı incelemesi baplar üzerinde yapılmıştır. Değerlendirme bölümünde, Kâşgarlı'nın tasnifinde Türkçenin yapısı bakımından olumsuzluk teşkil eden durumlara İnceleme bölümünden örnekler verilmiştir. Kâşgarlı'nın Türkçenin dil unsurları için Arapça terimleri tercih etmesinden ve Türkçeyi Arap gramerine göre izaha girişmesinden doğan sorunlara değinilmiştir. Sonuç bölümünde Dîvânu Lugâti't-Türk'ün Türkçenin yapısına uygun biçimde nasıl tertip edilebileceğine ilişkin öneride bulunulmuştur. Anahtar Sözcükler: Dîvânu Lugâti't-Türk, Kâşgarlı Mahmud, Söz yapımı, Eski Türkçe, Karahanlı Türkçesi

In this study, the words in Divani Lugati't-Türk were examined in terms of the construction of words in the baps that make up the structure of the work. It was given information about Mahmud al-Kashgarî and Divanu Lugati't-Türk in the introductory part of the study and the following sections. In addition that the structure of Dîvânu Lugâti't-Türk is mentioned and the derivational morphemes in Dîvânu Lugâti't-Türk are given. After the Review section where the construction of the word is examined, the Evaluation section discussed the findings, Conclusion and Index are included. Divani Lugati't-Türk was organized according to the rules of Arabic lexicography and grammar for reasons such as the conditions of the period, the anxiety of teaching over the audience it addresses. Thus, the work was composed of 8 books, each book was divided into baps according to the patterns of the Arabic meter. The words of Turkish, which is an agglutinative language, have been classified under the titles of these baps by adapting these meter patterns of Arabic, which is an inflected language. Although this classification is useful from the Arabic point of view, it has led to some negatives on the structure of the Turkish language. In this study, in order to identify these negatives, a word formation study was conducted on the baps. In the evaluation section, examples of situations that are negative in terms of the structure of the Turkish language in the classification of Kashgarli are given from the Review section. The problems arising from Kashgarî's preference for Arabic terms for the language elements of Turkish and his attempt to explain Turkish according to Arabic grammar are mentioned. In the conclusion section, a proposal was made on how to organize Divanu Lugati't-Türk in accordance with the structure of the Turkish language. Keywords: Dîvânu Lugâti't-Türk, Kâşgarlı Mahmud, Word formation, Old Turkish, Karakhanid Turkish