İslam Tasvir Sanatında Hızır Minyatürlerinin İkonografik Açıdan Değerlendirilmesi

Abstract

Bu tez çalışmasının konusu, on beşinci yüzyıldan başlayarak, on sekizinci yüzyılın sonuna kadar tarihlenen çeşitli el yazmalarının içerisinde bulunan Hızır konulu minyatürlerin analojik bir bakış açısıyla değerlendirilmesidir. Ulaşılabilen bu minyatürler; kutsal metinler, edebi ve tarihi kaynaklarda anlatılan olayların aslına uygun olarak yansıtılıp yansıtılmadığı incelenmiştir. Hızır'ın farklı konular içerisinde hangi özellikleriyle tasvir edildiği ve tarih boyunca doğan üslup farklılıkları incelenerek, ikonografik olarak yorumlanmıştır. Üretildiği dönemin kültürel, ekonomik ve soysal yapısının görsel bir belgesi olan minyatür sanatı, el yazması kitapların içerisinde can bularak, anlatılmak istenileni resim diline aktarmıştır. Bu çalışmada Hızır'ın dâhil olduğu konular içerisinde en çok tavir edilen sahne, çoğunlukla İskender ve İlyas peygamberin de eşlik ettiği âb-ı hayatı araması olmuştur. Hamse-i Nizamî, Hamse-i Dihlevî, Hamse-i Cami, Şehnâme, Divan-ı Şirazi, Falnâme ve Zübdetü't-Tevârih gibi eserlerin içerisinde bulunan Hızır konulu tasvirlerin hemen hepsinde benzer ikonografik özelliklerin yer aldığı görülmektedir. İncelenen minyatürler aynı coğrafyada birbirine yakın üsluplarda tasvir edilmiştir. Fakat farklı coğrafyalar incelendiğinde üslup bakımından farklılıklar olduğu tespit edilmiştir. Timurlu ve Safevi dönemi minyatürlerinde konular nakışçı bir üslupla tasvir edilirken Osmanlı minyatürlerinde daha sade bir biçimde tasvir edildiği görülmektedir.The subject of this thesis is to evaluate analogously Khidr miniatures in various manuscripts dating from the fifteenth century until the end of the eighteenth century. These miniatures are examined whether or not properly reflected according to just as expressed in, literary, historic and holy texts sources. Within the scope of this study, it has been discussed that how Khidr is depicted in the scripture, and explicated iconographically by analyzing style differences which have been arised throughout history. The miniature art, which is a visual document of the cultural, economic and social structure of the period in which it is produced by spring to life in the manuscript books and transfer it into the language of painting to be described. In this study, the scene that is the most frequently depicted of Khidr within the topics that included him was the search for the fountain of immortality, accompanied mostly by the prophet Elijah and Alexander. Almost all of the depictions of Khidr in Khamsa of Ganjavi Nizamî, Khamsa of Khusrow, Khamsa of Jami, Sahnamah, Divan-e Hafiz, Divan-e Shirazi, Falnama and Zubdat al-Tawarikh have similar iconographic features. Almost all of the depictions of Khidr appear to have similar iconographic features. The miniature that is examined are depicted similarly in proximity geography. However, when different geographies are examined, it is determined that there are differences with regard to style. It is seen that in the miniatures of Timurid and Safavid periods, while the subjects are depicted with an embroidery style, they are depicted more simply in the Ottoman miniatures.