İbnü'n-nâzım'ın 'El-havâşi'l-müfhime Fî Şerhi'l-mukaddime' İsimli Eserinin Tecvid İlmindeki Yeri

Abstract

Bu çalışmada, tecvid tarihinde önemli yer tutan ve yazıldığı günden bugüne çok sayıda şerhe kaynaklık eden Mukaddimetü'l-Cezerî'nin ilk şerhi el-Havâşi'l-müfhime fî şerhi'l-Mukaddime adlı eser ele alınmaktadır. el-Havâşi'l-müfhime, kendinden sonra yazılan pek çok şerhi etkilemiş olup manzûme üzerindeki bazı tasarrufları itibarıyla özgün bir yapı arz etmektedir. Eser, Mukaddime üzerine teşekkül eden şerh geleneği içerisinde takip edilmekle birlikte eleştirilen bir konumda da bulunmaktadır. Nitekim Abdüddâim el-Ezherî, Hâlid el-Ezherî, Ebü'l-Feth el-Mizzî, Atâullah el-Fadâlî, Zekeriyyâ el-Ensârî gibi simalarca çeşitli açılardan takip edildiği görülen eser; İbnü'l-Hanbelî, Ali el-Kârî, Taşköprizâde gibi dönemin önemli müellifleri tarafından eleştirilerin odağında yer almıştır. Bu bağlamda el-Havâşi'l-müfhime'nin tetkik ve tahlil edilmesi hem eserin hem de mezkûr şerh geleneğinin daha iyi anlaşılması adına gereklilik arz etmiştir. Araştırmada, el-Havâşi'l-müfhime'nin tecvid ilmindeki yeri ve öneminin tespit edilmesi hedeflenmektedir. Eser, kapsamlı şekilde incelenerek tanıtılmış ve böylece tarihî süreçte hakkında vârid olan görüşlerin geçerliliği sorgulanmıştır. el-Havâşi'l-müfhime, manzûme kaynaklı bir şerh olması hasebiyle öncelikle tecvid ilmi ele alınmıştır. Tecvid ilminin tanımı, önemi, müstakil bir disiplin hâline geliş süreci incelendikten sonra didaktik manzûmeler ve tecvid ilmine yansımaları konu edilmiştir. Meselenin, kavramsal ve tarihî çerçevesi üzerinde durulduktan sonra Mukaddime; genel özellikleri, muhtevası, kaynakları ve üzerine yapılan muhtelif çalışmalar itibarıyla incelemeye tabi tutulmuştur. Çalışmanın sonunda ise el-Havâşi'l-müfhime, müstakil başlıklar altında irdelenmiştir. Buna göre Ebû Bekir Ahmed'in hayatı takdim edildikten eserin ismi, müellife âidiyeti, genel özellikleri, muhtevası, kaynakları, dil-üslup ve usûlü ile metot-yöntemi tetkik edilmiştir. Bu itibarla tarihsel arka planı ve içeriği detaylı şekilde tanıtılan el-Havâşi'l-müfhime'nin anlaşılması, zamanla teşekkül eden Mukaddime şerh geleneğini anlamlandırma noktasında da önem arz etmektedir.

This study deals with the first commentary of Muqaddimah al-Jazari, al-Hawāshi al-mufhima fī sharḥ al-Muqaddimah, which has an important place in the history of tajweed and has been the source of many commentaries since its writing. al-Hawāshi al-mufhima has influenced many commentaries written after it and has a unique structure in terms of some of its dispositions on the verse. Although the work is followed within the tradition of commentary on the Muqaddima, it is also criticized. As a matter of fact, the work, which was followed by figures such as 'Abd al-Dīdāʾim al-Azharī, Ḥālid al-Azharī, Abū al-Fath al-Mizzī, Atā'ullah al-Fadālī, and Zakariyyā al-Ansārī from various angles, was criticized by important authors of the period such as Ibn al-Hanbalī, 'Ali al-Qārī, and Tāshkūprizāda. In this context, the study and analysis of al-Hawāshi al-mufhimah has become necessary for a better understanding of both the work and the aforementioned commentary tradition. This study aims to determine the place and importance of al-Hawāshi al-mufhime in the science of tajwid. Since al-Hawāshi al-mufhime is a commentary based on verse, first of all, the science of tajweed is discussed. After analyzing the definition and importance of the science of tajwid and the process of its development into an independent discipline, didactic verses and their reflections on the science of tajwid are discussed. After emphasizing the conceptual and historical framework of the issue, the Muqaddimah is analyzed in terms of its general features, content, sources and various studies on it. At the end of the study, al-Hawāshi al-mufhima is analyzed under separate headings. Accordingly, after the life of Abu Bakr Ahmad was introduced, the title of the work, its belonging to the author, its general characteristics, content, sources, language, style, methodology and methodology were analyzed. In this respect, understanding al-Hawāshi al-mufhime, whose historical background and content are introduced in detail, is also important in terms of making sense of the Muqaddima commentary tradition that has been formed over time.