Yaşam Beklentisini Etkileyen Faktörler İçin Yapısal Bir Model

Abstract

Doğuştan beklenen yaşam süresinin ülkeler hakkında birçok bilgiyi barındıran bir ölçüt olmasından dolayı nüfusun geçmişteki, bugün ve gelecekteki yapısı hakkında tahminlerde bulunulabilir. Bu tahminler ülkelerin, nüfus yapılarının gidişatını kontrol altına alabilmesine yardımcı olmaktadır. Bu tez çalışmasında, doğuştan beklenen yaşam süresini etkileyen faktörleri ortaya koymak amacıyla, çok değişkenli bir istatistiksel yöntem olan yapısal eşitlik modellemesi kullanılmış, 2010 ve 2015 yıllarına göre, iki ayrı model oluşturularak doğuştan beklenen yaşam süresini etkileyen faktörlerin zamanla değişimi gözlemlenmiştir. Modeller, 'World Bank Data/World Development Indicators' veri tabanı kaynağından alınan 78 ülkenin 33 değişkeninden hareketle elde edilmiştir. Kullanılan veride sosyal, ekonomik ve sağlık gibi insan yaşamını etkilediği düşünülen değişkenlere yer verilmiştir. Normal dağılıma sahip olmadığı gözlenen değişkenler öncelikli olarak standartlaştırılmış, daha sonrasında beşli likert ölçek tipine dönüştürülerek oluşturulan veri faktör analizi sonucunda beş boyuta indirgenmiştir. Bu faktörler; doğuştan beklenen yaşam süresi faktörü, gelişmemişlik faktörü, sağlık faktörü, yaşam standartları faktörü ve ekonomik gelişmişlik faktörü olarak isimlendirilmiştir. Gelişmemişlik faktörü her iki modelde de aracı değişken olarak kullanılmıştır. 2010 yılı yapısal eşitlik modelinde; sağlık faktörünün doğuştan beklenen yaşam süresine; hem direkt hem de dolaylı önemli bir etkisi mevcutken Gelişmemişlik faktörünün direkt, negatif ve önemli bir etkisi vardır. 2015 yılına ait yapısal eşitlik modelinde ise, yaşam standartları faktörü doğuştan beklenen yaşam süresini dolaylı olarak etkilemektedir. Bu yıla ait yapısal modelde Gelişmemişlik faktörü ise yine 2010 yılındaki gibi negatif anlamlı bir etkisi vardır. Anahtar Kelimeler: Doğuştan beklenen yaşam süresi, Yapısal Eşitlik Modellemesi, Standartlaştırma, Likert tipi ölçek, Model uyumu ölçütleriSince 'the life expectancy at birth' is a criterion that contains a lot of information about countries, estimates can be made about the past, present and future structure of the population. These estimates help countries to control the course of their population structures. In this thesis, in order to reveal factors that affect the life expectancy at birth, which is a multivariate statistical method used is structural equation modeling the 2010 and 2015 according to two separate models are created and change over time, it is observed that innate factors that affect life expectancy. The models are derived from 33 variables of 78 countries obtained from the' World Bank Data/World Development Indicators ' database source. The data used included variables that are thought to affect human life, such as social, economic and health. The variables observed to have no normal distribution were primarily standardized and then reduced to five dimensions as a result of data Factor Analysis which was generated by converting them into a five point likert scale type. These factors; the life expectancy factor at birth has been named as the under-development factor, the health factor, the living standards factor, and the economic under-development factor. The undeveloped factor was used as an mediator variable in both models. In the structural equality model of 2010, the health factor has a significant impact on the life expectancy at birth, both directly and indirectly, while the under-development factor has a direct, negative and significant effect. In the structural equality model for 2015, the living standards factor indirectly affects the life expectancy at birth. In the structural model of this year, the undevelopment factor has a negative significant effect as in 2010. Key words: Life expectancy at birth, Structural equality modeling, Standardization, Likert type scale, model compliance criteria