Yazınsal İletişim Sürecinde Bir Örüntü Aracı Olarak Mise-en-abyme: Robbe-grillet, Calvino ve Borges Anlatıları Üzerine Bir İnceleme

Abstract

Bu tez, yazınsal iletişim süreci bağlamında postmodern anlatı tekniklerinden biri olan mise en abyme'in anlatı yapıları üzerindeki etkisini ve bu tekniğin anlatı düzeyleri ve okur-anlatıcı-yazar ilişkileri bağlamında nasıl işlevselleştiğini irdelemektedir. Mise en abyme, metin içinde metin, anlatı içinde anlatı biçiminde görünen, kendine göndermeli (self-reflexive) yapısıyla anlatının hem biçimsel hem de anlamsal düzeyde katmanlaşmasını sağlayan bir tekniktir. Bu teknik, özellikle postmodern edebiyatın kendi üzerine katlanan, kurmaca doğasını görünür kılan ve okuru metnin yapısal bir bileşeni hâline getiren anlatılarında merkezi bir rol üstlenmektedir. Bu bağlamda, Alain Robbe-Grillet'nin Kıskançlık, Italo Calvino'nun Bir Kış Gecesi Eğer Bir Yolcu ve Jorge Luis Borges'in Ficciones adlı yapıtları örneklem olarak seçilmekte ve her bir eserde mise en abyme'in ne şekilde yapılandığı, hangi düzeyler arasında geçiş sağladığı ve okurun anlatı sürecine nasıl dahil edildiği çözümlenmektedir. Araştırmanın temel amacı, mise en abyme'in yazınsal iletişim sürecindeki rolünü açığa çıkarmak; bu tekniğin sadece estetik ya da biçimsel bir öğe olmadığını, aynı zamanda anlatı ile okur arasındaki ilişkisel yapıyı dönüştüren, anlam üretimini çok katmanlı ve etkileşimli hâle getiren bir işlev taşıdığını ortaya koymaktır. Çalışmada ayrıca, anlatı düzey ihlalleri, anlatı içi yazar figürasyonları ve metinlerarasılık unsurları incelenerek, bu tekniklerin yazınsal iletişim süreci içindeki işlevleri değerlendirilmektedir. Çalışmada, anlatı çözümlemesi yöntemi benimsenmektedir. Bu yöntem aracılığıyla, anlatıların içsel yapıları, özdüşünümsel mimarisi ve metin içi yansımalarının yazınsal iletişim sürecine etkileri derinlemesine değerlendirilmektedir. Tez kapsamında incelenen yapıtlar, mise en abyme tekniği yoluyla okuru pasif bir alımlayıcı konumundan çıkararak, etkin bir yorumlayıcıya dönüştürmektedir. Böylece, yazınsal iletişimin yalnızca gönderen ve alıcı arasındaki doğrusal bir aktarım değil; çok katmanlı, çoğul ve diyalojik bir yapı içinde işlediği ortaya konmaktadır.This thesis examines the effect of mise en abyme, one of the postmodern narrative techniques in the context of the literary communication process, on narrative structures and how this technique functions in the context of narrative levels and reader-narrator-author relationships. Mise en abyme is a technique that appears as text within text, narrative within narrative, and with its self-reflexive structure, it enables the layering of the narrative at both the formal and semantic levels. This technique plays a central role in postmodern literature, which is characterized by narratives that fold in on themselves, reveal their fictional nature, and transform the reader into a structural component of the text. In this context, Alain Robbe-Grillet's Jealousy, Italo Calvino's If on a Winter's Night a Traveler, and Jorge Luis Borges' Ficciones are selected as examples, and how mise en abyme is structured in each work, the levels between which it transitions, and how the reader is included in the narrative process are analyzed. The main aim of the study is to reveal the role of mise en abyme in the literary communication process and to show that this technique is not merely an aesthetic or formal element, but also has a function that transforms the relational structure between the narrative and the reader and makes meaning production multi-layered and interactive. The study also examines narrative level violations, intra-narrative author figurations, and intertextuality elements, evaluating the functions of these techniques within the literary communication process. The study adopts the narrative analysis method. Through this method, the internal structures of narratives, their self-reflective architecture, and the effects of their intra-textual reflections on the literary communication process are evaluated in depth. The works examined in the thesis transform the reader from a passive recipient to an active interpreter through the mise en abyme technique. Thus, it is revealed that literary communication is not merely a linear transmission between sender and receiver, but operates within a multi-layered, plural, and dialogic structure.