Kur'an Kıssalarında İnsan Tipleri

Abstract

Kişilik ve tip, psikoloji biliminin temel konusu olduğu için psikoloji biliminin verileri çalışmamız için perspektif oluşturmalıdır. Genel çerçevede Kur'an'da inanç temeline dayalı olarak mümin, kâfir ve münafık olmak üzere üçlü kişilik tipi öngörülmüştür. Kıssalar bağlamında özel olarak Hz. Âdem kıssasında anlatılan mutlak kişilik tipinin olumlu ve olumsuz karakter özellikleri, Kur'an'ın üçlü kişilik tipi ile kıssa kişiliklerinin karakter özelliklerine referans teşkil etmektedir. Bununla birlikte kıssaların bazı edebî özellikleri ile kişilik unsurunun diğer kıssa unsurları ile ilişkisinin bilinmesi de kişilik tipleri ve karakter özelliklerinin tespitine yardımcı unsurlardır. Kıssalarda geçen kişilik tipleri Kur'an'ın genel üçlü kişilik tipinin canlı örnekleri mahiyetindedir. Bu yüzden Kur'an kıssalarında geçen kişilik tipleri, karakterleriyle her zaman ve her yerde yaşayan canlı kişiliklerdir. Kur'an'ın kıssa anlatım metodundaki gayesi gereği kıssalarda geçen kişilik tipleri her yönüyle anlatılmaz. Kişiliklerin, dinî gayeyi temine matuf olumlu ve olumsuz bazı karakter özellikleri öne çıkarılır. Bu kapsamda kıssalarda bazı erkek kişiliklerin fiziki özelliklerine istisnâî olarak yer vermekle birlikte kadın kişiliklerin özelliklerine hiç yer verilmez. Kadın kişilikler kıssalarda başkahraman olmasa da bu kişiliklerin karakterleri belirgindir. Kur'an, kıssalarda peygamber de olsa kişiliklerin beşerî yönünü göz ardı etmez; onları asla tabiatüstü varlıklar olarak sunmaz. Kıssalarda geçen kişilik tipleri, insanın çift tabiatlı varlık olmasının sonucu olarak ortaya çıkan temel karakter özelliklerinin yansımaları ile ifade edilir. Bu bağlamda olumlu kişilik tipleri, temel karakter özellikleri olan halifelik görevi, bilgi ve tevbe kabiliyetinin eseri olan karakter ile ifade edilirken olumsuz kişilik tipleri ise ebedi yaşama ve mülk hırslarının tecellisi olan karakterler ile anlatılır. Anahtar Sözcükler: Kıssa, kişilik, tip, karakter.

As personality and prototype concepts are basic concepts of psychology, we need to refer to the data of psychology. Generally, in Qur'an, there are three kinds of human prototypes based on belief: the believer(mü'min), the infidel (kafir), and the hypocrite (münafık). The positive and negative specialities of absolute personality type in the context of stories told especially in Adam stories in Qur'an are the references of triple personalities and story personalities. Also, knowing some literal features of the stories and knowing relationship of personality element in the story with the elements in the other stories are subsidiary factors for determining prototypes and their characteristics. Examples of personality types in the stories are the living examples of everytime (general) triple personalities of Qur'an. So, the personality types in Quran stories are the living characters existing everywhere and everytime. The personality types in Quran are not told from every perspective as a matter of its aim in telling method. Some positive and negative characters of personalities pertaining to provide religious aim is highlighted. Within this scope, physical specialities of some male personalities are rare in the stories. Physical specialialities of female personalities are never told. In the stoeies, although female personalities are not the protagonist, their personalities are apparent. Quran never ignores human side of the personalities who are even prophets; it doesn't present them as supernatural beings. Personality types mentioned in the stories are stated with the reflections of basic characters who emerge as a result of mankind having two-sided presence. In this sense, positive personality types are told with the characters who carry out the duty of being the caliphs of God, wisdom and pledge of the sins and negative personality types are told with the characters who has the rage of living infinitely and having possessions. Key words: Story (Anectodes), personality, type, character.