Sa'duddîn Taftâzânî'de Ahlâk Anlayışı

Abstract

Ahlâk, teorik ve pratik yönü olan, birçok ilimle bağlantısı bulunan geniş bir ilim dalıdır. Ahlakın, mahiyeti ve kaynağına dair düşünce ve tartışmalar onun teorik yönünü ifade ederken; insanın eylemlerine yansıması ise pratik yönünü ifade etmektedir. Kelâmî ahlâkın konusu, ahlâkın teorik yönüdür. Bu teorik yön, kelâmda genellikle hüsün ve kubuh kavramları ekseninde ele alınıp tartışılmıştır. Diğer taraftan Allah-insan ilişkisi bağlamında insanın fiillerinin meydana gelme süreci ve ahlâkî sorumluluğun temellendirilmesi meselesi de kelâmî ahlâkın ana problemlerinden birini teşkil etmektedir. Bu minval üzere çalışmamızda, XIV. yüzyılda yaşamış müteahhirîn dönemi mütekellimlerinden, eserleri asırlar boyu medreselerde okutulan çok yönlü âlim Sa'duddîn Mes'ûd b. Ömer Taftâzânî'nin ahlâk anlayışı ele alınıp analiz edilmiştir. Bu çalışma ile onun, ahlâka dair düşünceleri, varlık-bilgi-değer bütünlüğü içerisinde kelâmî eserleri merkeze alınarak ve usûl-i fıkha dair şerhlerinden istifade edilerek tespit edilmiş, bu düşünceler mukayeseli ve betimleyici bir yöntemle incelemeye tabi tutulmuş ve günümüz etiğinde ne anlama geldiği vuzuha kavuşturulup değerlendirilmiştir. Felsefe ve kelâmı mezceden bir metodu benimseyen Taftâzânî, Eş'arîlerin ilâhî öznelci teolojik ahlâk anlayışlarını, felsefî kavramları kullanarak ve mantıksal izahlara yer vererek geliştirmiştir. İnsan fiillerini açıklarken, bir yandan Allah'ın ilmi, kudreti, iradesi, hükmü ve yaratmasına; diğer taraftan Allah'ın insana bahşettiği irade, tercih, kudret ve yapabilme gücüne vurgu yapmaktadır. İnsanı hakiki manada fâil olarak niteleyerek onun dinî ve ahlâkî sorumluluğunu mütekaddimîn dönemi Eş'arî âlimlerinden daha rasyonel bir zeminde açıklamaktadır. Bu yönüyle Sünnî Müslüman toplulukların düşünce ve inanç dünyalarına katkılar sunmaktadır.

Morality is a broad branch of science that has a theoretical and practical aspect and is related to many sciences. While the thoughts and debates on the nature and origin of morality express its theoreticalaspect; reflectionon humanactionsexpresses its practical aspect. The subject of theological morality is the theoretical aspect of morality. This theoretical aspect has been dealt withand discussed generally within the axis of theconcepts of good (al-husn) and evil (al-qubh). On the other hand, in the context of the relationship between God and human, the process of occurrence of human actions and the matter of the grounding of man's moral responsibility constitute one of the main problems of theological morality. In this context, in ourwork, theethicalunderstanding of the versatile scholar Sa'd al-Dîn Mas'ûd ibn 'Umer al-Taftâzânî, one of the theologians of the succerssors (al-muta'ahhirûn) period who lived along the 14th century, whose works have been taught in the Muslim theological schools (amsdrasahs) for centuries, was analyzed and discussed. With this study, his thoughts on morality were determined by taking his theological works into the center within the integrity of existence-knowledge-value and by making use of his annotations on method ofthe Muslim law (al-fiqh), these thoughtswere subjected to examine by following the comparative and descriptive method and what those mean in today's ethics wasclarified and appreciated. Adopting a method that combines philosophy and theology, Taftâzânî developed the divine subjectivist theological understanding of ethics of the Asha'ira byutilizing philosophical concepts and by using logical explanations. While explaining human actions, on the one hand, God's knowledge, power, will, judgment and creation; on the other hand, he emphasizes the will, choice, power and ability that Allah gives man. Describing man as an agent in the real sense, he explains his religious and moral responsibility on a more rational basis than the Ash'arite scholars of thepredecessors (al-mutakaddimûn) period. In this respect, it contributes to the world of thought and belief of Sunni Muslim communities.