Kendini Belirleme Kuramı Perspektifiyle Ebeveynlik: Psikolojik Kontrol ve Özerkliği Destekleme Uygulamaları Kapsamında Bir Gözden Geçirme

Abstract

İnsanın iyi oluşunu, motivasyon ve kişilik gelişimini açıklamada kullanılan genel bir yaklaşım olan Kendini Belirleme Kuramı, son yıllarda ebeveynlik araştırmalarında da en çok yararlanılan çerçeve kuramlardan biridir. Bu çalışmada Kendini Belirleme Kuramı perspektifiyle yürütülen ebeveynlik araştırmalarını gözden geçirmek ve güncel tartışmaların bir özetini ulusal alanyazına kazandırmak amaçlanmaktadır. Bu doğrultuda ilgili alanda sıklıkla çalışılan iki ebeveynlik uygulaması olan psikolojik kontrol ve özerkliği destekleme uygulamaları ele alınmıştır. Çalışma kapsamında derlenen bilgiler altı başlık çerçevesinde aktarılmıştır. İlk bölümde Kendini Belirleme Kuramı’nın ebeveynlik uygulamalarına ilişkin temel önermeleri gözden geçirilmiştir. İkinci bölümde kontrolcü ve özerkliği destekleyici ebeveynlik arasındaki ilişkileri inceleyen araştırma bulguları sunulmuştur. Alanyazında bu ilişkilerden yola çıkarak iki ebeveynliğin doğasına ilişkin yapılan açıklama ve tartışmalara yer verilmiştir. Üçüncü ve dördüncü bölümlerde kontrolcü ve özerkliği destekleyici ebeveynliğin çocuk ve ergenler üzerindeki gelişimsel sonuçlarına ilişkin bulgular derlenmiştir. Beşinci bölümde ebeveynlik uygulamalarının belirleyicilerini, diğer bir deyişle anne ve babaların neden mevcut ebeveynlik davranışlarını sergilediklerini araştıran çalışmaların bulguları aktarılmaktadır. Son bölümde ise ebeveynlik uygulamalarıyla ilgili güncel araştırma konuları ve gelecek çalışmalar için araştırma önerileri sunulmuştur. Derleme kapsamında ele alınan araştırma gündemlerinin, ülkemizde yürütülen ebeveynlik çalışmalarına güncel ve kapsamlı bir bakış açısı sunma potansiyeli olduğu düşünülmektedir.