شرح السيد حسام الدين التوقاتي (ت 860 هـ) لكتاب العوامل المئة لمؤلفه عبد القاهر الجرجاني (ت 471 هـ) دراسة وتحقيقا

Abstract

Mukaddes kitabımız Kur'ân-ı Kerim âlemlere rahmet olarak gönderilen Peygamber Efendimiz (s.a.v.)'e 23 senede indirildi. Vahiy katipleri inen ayetleri ve süreleri deri, kumaş, kağıt, taş gibi farklı şeylere yazıyordu. Peygamber Efendimiz hayattayken bu süre ve ayetler bir araya getirilmemişti. Efendimizin vefatından sonra Hz. Ebû Bekir'in halifeliğinde sahabeden Zeyd bin Sabit'in başkanlığında oluşturulan komisyon tarafından belirli şartlar ile bir araya toplandı. Böylelikle iki kapak arasında nokta ve hareke olmadan ilk Mushaf-ı Şerif meydana getirildi. Müslümanların sayısının artması ve Arap olmayanların Müslüman olmasıyla Kur'ân-ı Kerim'in okunmasında hatalarda arttı. Bunun önüne geçmek için o zamana kadar yazılı halde bulunmayan Arap dilbilgisi kaideleriyle alakalı çalışmalara başlandı. Bu çalışmalarda dil kaidelerinin kolay anlaşılması için bir takım teoriler ortaya kondu. Bu teorilerin en mühimlerinden birisi 'amil teorisi' olup hakkında bir çok eser yazıldı. Abdulkâhir el-Cürcânî'nin bu alanda yazdığı Avâmilü'l-Mie isimli eser ilim adamları tarafından kabul edilen en önemli kitaplardan biridir. Bu kitabın onlarca şerhi yazıldı. Hüsameddin Hüseyin et-Tokadî Efendi'nin yazdığı şerh, Türkiye'de bilimsel yöntemle araştırma ve incelemeyi hak eden önemli eserlerden biridir. Yazma olarak 3 tane bulunan eserin asıl nüshası Kufi hat ile 37 varak 17 satır, 2. nüshası Nesih hat ile 28 varak 19 satır, 3. nüshası Ta'lik hat ile 44 varak 17 satır yazılmıştır. Araştırmamızda bu eserin 'İsam Metin Tahkiki Esasları' ve edisyon kurallarına uygun neşri yapıldı. Ayrıca müellifin hayatı üzerine duruldu ve eseri betimleyici analitik yöntemle analiz edilerek Arap grameri ile ilgilenen araştırmacıların istifadesine sunuldu. Bu amacımızı gerçekleştirmek için tezimiz giriş, üç bölüm ve sonuç olarak yazıldı. Giriş bölümünde, tezimizin amacı ve kapsamı anlatıldı. Birinci bölümde, Hüsameddin Hüseyin et-Tokadî Efendi'nin hayatı, talebeleri, müellifin diğer ilim dallarında yazdığı eserleri tespit edilip izah edildi. İkinci bölümde, Hüsameddin Hüseyin et-Tokadî Efendi'nin Şerhu'l-Avâmili'l-Mie isimli eseri kısaca tahlil edilip tahkikte takip ettiğimiz usuller anlatıldı. Üçüncü bölümde, eserin edisyon kurallarına uygun sağlam bir metni oluşturulmaya çalışıldı. Sonuç bölümünde ise araştırmamız neticesinde yaptığımız bazı tespitler izah edildi. Anahtar Kelimler: Cürcânî, Nahiv, et-Tokadî, Avâmil, Şerhu'l-Avâmil.

Our holy book, the Qur'an, was revealed to our Prophet (pbuh), who was sent as a mercy to the worlds, in 23 years. Vahiy katipleri inen ayetleri ve süreleri deri, kumaş, kağıt, taş gibi farklı şeylere yazıyordu. This period and verses were not brought together when the Prophet was alive. After the death of the Prophet, Hz. It was gathered under certain conditions by the commission formed under the chairmanship of Zayd bin Sabit, who was a companion in Abu Bakr's caliphate. Thus, the first Mushaf-i Sharif was created without any dots or movements between the two covers. With the increase in the number of Muslims and non-Arabs becoming Muslims, the errors in reading the Quran increased. In order to prevent this, studies on Arabic grammar rules, which were not in written form until then, were started. In these studies, a number of theories were put forward to make the language rules easier to understand. One of the most important of these theories is the 'agent theory' and many works have been written about it. The work named Avâmilü'l-Mie, written by Abdulkâhir al-Cürcânî in this field, is one of the most important books accepted by scholars. Dozens of commentaries on this book have been written. The commentary written by Hüsameddin Hüseyin et-Tokadî Efendi is one of the important works that deserves scientific research and examination in Turkiye. In our research, this work was published in accordance with the 'Isam Text Arbitration Principles' and edition rules. In addition, the life of the author was emphasized and his work was analyzed by descriptive analytical method and presented to the researchers who are interested in Arabic grammar. In order to achieve this aim, we tried to write our thesis as an introduction, three chapters, a conclusion, and a verified text. In the introduction part, we tried to explain the purpose and content of our thesis. In the first part, we tried to compile and explain the life of Hüsameddin Hüseyin et-Tokadî Efendi, his educatees, and works in other branches. In the second part, we briefly analyzed Hüsameddin Hüseyin et-Tokadî Efendi's work called Şerhu'l-Avâmili'l-Mie and tried to explain followed methods in the study. In the third part, we tried to prepare a solid text of the study in accordance with the editional rules. In the conclusion part, we tried to explain some of findings as a result of our research. Keywords: Cürcânî, Nahiv, at-Tokadî, Avâmil, Sherhu'l-Avâmil.