Alman Doktor Koch’un Kayıtları Işığında Trabzon ve Yakın Çevresi

Abstract

Coğrafi olarak Anadolu’nun kuzey doğusunda bulunan Trabzon, tarih boyuncaönemini korumuş bir şehirdir. Daha ilkçağlardan itibaren bölgenin tek limanıolması, Anadolu’nun içlerine, hatta Doğu Anadolu üzerinden Güney Kafkasya veİran’a ulaşan konumu ile geniş bir hinterlanta sahip olması kentin önemini artıranbir unsur olmuştur. Ayrıca şehrin kendine özgü jeo-stratejik konumu ve önemliticaret yolları üzerinde bulunması, Yunan kolonileri, Medler, Persler, Romalılar,Bizanslılar ve Osmanlılar gibi pek çok devletin bölgede siyasi hâkimiyetkurmalarına sebebiyet vermiştir. Trabzon’un ne zaman ve kimler tarafındankurulduğuna ilişkin herhangi bir kesin bilgi olmamakla birlikte, M.Ö 756’da birMilet kolonisi olarak ortaya çıktığı düşünülmektedir. Yapılan kimi arkeolojikçalışmalar neticesinde kent ve yakın çevresinin iskân tarihinin çok eski dönemlerekadar gittiği ortaya çıkmıştır. Buna ek olarak, Trabzon, Akdeniz’in uluslararasıseyahatler için güvenli olmadığı 13. yüzyıldan Karadeniz’in Osmanlı gölü halinegelişine kadar olan süreçte, doğu-batı geçişinin önemli bir kapısı olmayısürdürmüştür. Bu nedenle, antik dönemlerden itibaren bölgeye olan ilginin dahasonraki dönemlerde de devam ettiği görülmektedir. Özellikle 19. yüzyılda kenteyönelik olan bu ilgi, sadece Avrupa Rönesans’ı ve Aydınlanma’sının antikçağlaraduyduğu romantik kültürel ilgiyle sınırlı kalmamış, batılı devletlerin doğrudansiyasi ve ekonomik çıkarları ile de iç içe geçmiştir. Bu bağlamda, bölgeyi tüccar vekonsoloslar, gezginler, misyonerler, botanikçiler, tarihçi ve sanat tarihçileri gibiçok sayıda meslek grubuna mensup seyyah ve araştırmacı ziyaret etmiştir.Bunlardan birisi de Alman asıllı tıp ve bitki koleksiyoncusu olan Karl HeinrichEmil Koch’dur. Bu çalışmanın amacı, onun 1843 yılında Trabzon, Of veSürmene’ye dair gözlem ve incelemelerinden yola çıkarak bölgeye dair verdiğibilgileri değerlendirmeye tabi tutmak ve böylece hem alan literatürüne hem debölge tarihinin aydınlatılmasına kimi katkılar sağlamaktır.