Orta Çağ İslâm Kaynaklarında Samsun ve Çevresi

Abstract

Karadeniz Bölgesi tarih boyunca birçok milletin yerleşim yeri olmuştur. Bölgenin stratejik öneme sahip bir şehri olan Samsun’da arkeolojik verilere göre en eski yerleşim, Tekkeköy mağara yerleşimleridir. Hitit yazılı metinlerine göre ise bölge Yukarı El adıyla anılmış ve bugün bölgenin bilinen ilk yerleşikleri Gaşkalardır. Onları takiben Samsun’da Kimmer hâkimiyeti başlamıştır ve bu dönemde şehir bilinen ilk adı olan Enete adıyla anılmıştır. Kimmerlerin ardından İskitler şehre egemen olmuşlardır. Bu dönem Miletoslu kolonicilerin şehre gelmeye başladıkları döneme rastlamaktadır. Koloniciler Karadeniz sahil şeridinde çok sayıda koloni kurmuşlardır. Bunlardan bir tanesi olan Amisos kolonisi şehrin ticarî potansiyelinin ön plana çıkmasını sağlamış, aynı zamanda şehre adını da vermiştir. Şehir stratejik öneme sahip bir coğrafyada kurulmuştur. Dolayısıyla çeşitli siyasî çevrelerin dikkatinden kaçmamış ve Helenistik Krallıklar, Pontos Krallığı ve Roma dönemlerinde birtakım mücadeleler yaşanmıştır. Amisos gelişimini Orta Çağ boyunca da sürdürmüştür. Bu dönemde Selçukluların Anadolu’ya yerleşmeleriyle birlikte, Türkler Karadeniz’e de ulaşmaya çalışmışlardır. Bu ilginin bir sonucu olarak, Amisos’un doğusunda kaynaklarda Müslüman Samsun olarak geçen şehir inşa edilmiştir. Müslüman Samsun kurulduğu andan itibaren hep Türk siyasî teşekküllerinin hâkimiyetinde kalmıştır. Amisos ile Müslüman Samsun’un tek bir devletin bayrağı altında toplanması, Osmanlılar tarafından gerçekleştirilmiştir. Aynı zamanda Samsun ve çevresinde kurulan beyliklere de son verilerek idarî birlik sağlanmıştır. Samsun’un Orta Çağda nasıl bir yapıya sahip olduğuna dair araştırma yapılırken, pek çok kaynak türünden istifade edilebilmektedir. Bunlar arasından İslâm kaynakları şehrin tarihinin aydınlatılmasına büyük katkı sağlamaktadırlar. İslâm kaynaklarında Samsun’un siyasî, coğrafî, ticarî vaziyeti ile ilgili Orta Çağ tarihi takip edilebilmektedir.