Resmü’l-mushaf Literatürü Açısından Kâsım B. Fîrruh Eş-şâtıbî’nin ‘akîletü Etrâbi’l-kasâid Fî Esne’l-mekâsıd’ı

Abstract

Hicrî VI. asırda İslâmî ilimlerin farklı disiplinlerine dair kaleme alınan manzûm eserlerin sayısı giderek artmıştır. Nazım formunda metin üretme geleneği, İslâmî ilimlerin pek çok alanında olduğu gibi resmü’l-mushaf sahasında da tedris faaliyetlerini kolaylaştırmaya yönelik olarak zengin sayılabilecek bir literatür şeklinde tezahür etmiştir. Nitekim İslâm eğitim tarihinde pek çok eser ezber olgusunun eğitim-öğretimin bir parçası olduğu kabulüyle ezberlenegelmiştir. Bu manzûm telifâtın önemli ürünlerinden biri de Ebû Muhammed Kâsım b. Fîrruh eş-Şâtıbî’nin (ö. 590/1194) kaleme aldığı ‘Akîletü etrâbi’l-kasâid fî esne’l-mekâsıd adlı çalışmadır. Hz. Osman dönemi istinsâh faaliyetlerinin resmü’l-mushaf ilmi açısından ne derece ehemmiyet arz ettiğini ‘Akîletü etrâbi’l-kasâid fî esne’l-mekâsıd başta olmak üzere pek çok eser ortaya koymaktadır. Gerek telaffuzu gerekse imlâsı açısından Kur’ân kelimelerinin günümüze salimen ulaştırılması adına gerçekleştirilen çalışmalardan biri olan bu eser, üzerinde önemli bir şerh geleneğinin teşekkül etmesi itibarıyla incelenmeyi ziyadesiyle hak etmektedir. Bu makalede, Kur’ân metninin telaffuzu ve imlâsı üzerine telif edilen, resmü’l-mushaf ilmine yönelik olarak yürütülen tedris süreçlerinin bir parçası etrafında ezberlenegelen ‘Akîletü etrâbi’l-kasâid incelenecektir. Bu bağlamda manzûmenin asıl dayanağı olması münasebetiyle Ebû Amr ed-Dânî’nin kaleme aldığı el-Mukni‘ fî resmi mesâhifi’l-emsâr üzerinde de durulacaktır. Ayrıca ‘Akîletü etrâbi’l-kasâid’in anlaşılması için başvurulması zorunluluk arz eden şerhleri de kısaca tanıtılacaktır.