Mu‘tezile ve Şîa Arasında Fikri Bağlantı Meselesi: Tevhid İlkesi Bağlamında Kâdî Abdülcebbâr ve Ebû Ca‘fer Et-Tûsî Arasında Bir Karşılaştırma

Abstract

Mu’tezile ve Şîa arasında fikri bağlantı meselesi, hicri dördüncü asırdanbugüne gündemden hiç düşmemiştir. Özellikle Sünni kelamcılar Şiiİmamiyye’ninMu’tezili kelam düşüncesinin büyük oranda etkisinde kaldığınıiddia ederken, İmamiyye’ye mensup kelamcılar da böyle bir etkinin varlığınıreddetmekte ve kelam anlayışlarının Kur’an’a ve İmamlar’ın sözlerinedayandığını ifade etmektedirler. Biz bu çalışmada, Mu’tezili düşüncenin bugünenakledilmesinde büyük payı olan Kâdî Abdülcebbâr ile gerek kelamgerekse diğer İslami ilimler sahasında velûd bir Şii-İmamiyye âlimi olan EbûCa’fer et-Tûsî arasında tevhid ilkesi üzerinden bir karşılaştırma yaparak, sözkonusu tartışmaya mütevazı bir katkı sunmayı hedefledik. Her iki mütefekkirinbizzat kendi eserleri üzerinden yaptığımız bu karşılaştırma bize bir kısımdetay ihtilaflar istisna tutulursa, ikisi arasında tam bir mutabakat olduğunugöstermiştir.The Issue of intellectual relation between Mu’tezile and Şîa has alwaysbeen on the agenda since fourth century to present. Especially Sunnitheologians claim that the Shi'i-Imamite was influenced largely by theMu’tazilite theology while Imamite theologians reject such an effect andpoint out that their understanding of theology is based on the Kur’an andthe words of Shi'i leaders. With this study we aimed to make a smallcontribution to this discussion by making a comparison on the principle oftawhid between Qadi Abd al-Jabbar who has played a major role in thetransfer of Mu’tazilite thought from the past to the present and Ebu Ja’faral-Tûsî who was a prolific scholar in the field of both theology and otherIslamic sciences. This comparison, which we made on the basis of bothworks, shows us that there is a complete agreement between two aforesaidones except of the details of the controversy.