Hristiyanlık Üzerinden Aleviliğe Bakış: Teoloji, Ritüel ve Sosyal Açıdan Bir Karşılaştırma

Abstract

Araştırmamızın konusu Hıristiyanlık üzerinden Alevi inanç ve kültürünü teoloji, ritüel-mitoloji ve sosyal değerler açısından okumaktır. Hıristiyanlık ve Alevi inançlarının Anadolu'da doğup büyümeleri, eski çağlara ait benzer inanç sistemleriyle etkileşmeleri ve bazı alanlarda benzer gibi görünen unsurlara sahip olmaları çalışmamızın temel dayanağını oluşturmaktadır. Çalışmamız giriş, üç ana bölüm ve sonuçtan oluşmaktadır. Giriş kısmında amaç, metot yöntem ve kaynaklar belirtilmiştir. Tezimizin ilk bölümünde Hıristiyanlık ve Alevi inançlarının kısa tarihleri, Anadolu ve Mezopotamya topraklarındaki oluşum süreci ve bu coğrafyalardaki kadim uygarlıklarla dinsel ve kültürel anlamdaki ilişkileri ele alınmıştır. Çalışmamızın ikinci bölümünde Hıristiyanlık ve Alevi inanışlarının tanrı, insan, kutsal, evren, gizem ve kurtuluş anlayışları gibi teolojik boyutu karşılaştırılmıştır. Araştırmamızın üçüncü bölümünde ise Hıristiyanlık ve Alevi inanışlarının ritüel ve sosyal açıdan bir karşılaştırılması yapılmıştır. Bu bağlamda her iki inanç sisteminin ibadet, sembol, mitoloji, aziz-veli kültü, aile-evlilik-kadın, toplumsal düzen ve kurumlar, din adamları hiyerarşisi ve topluluktan atılma gibi konuları mukayese edilmiştir. Tezimizin sonuç kısmında ise Hıristiyanlık ve Alevi inanışlarının birbirine benzediği ve ayrıldığı yönler ele alınarak genel bir değerlendirme yapılmıştır. Tezimiz Hıristiyan kutsal kitapları ve Alevi-Bektaşi klasiklerinin yanı sıra dinler tarihinin temel kaynakları ve diğer kaynaklar dikkate alınarak hazırlanmıştır. Bu bağlamda Kitab-ı Mukaddes ve Alevi-Bektaşi Klasikleri gibi temel kaynaklarla birlikte Mircea Eliade, Irene Melikoff, F.W. Hasluck, Ahmet Yaşar Ocak, İlyas Üzümcü ve Nejat Birdoğan gibi araştırmacıların kitaplarından istifade edilmiştir. Anahtar Sözcükler: Dinler Tarihi, Teoloji, Ritüel, Mitoloji, Kutsal, Mistisizm

The subject of our research is to study the culture and faith of Alwites through Christianity in terms of theological, ritual–mythology and social values. Development of both Christianity and Alawites in the region Anatolia and Mesopotamia, their interactions with the similar faith systems belonged to old ages and having common facts in some areas that seem to similar to each other form the basic foundation of our research. Our study consists of an introduction, three main chapters and a conclusion. Aim, method and sources are indicated at introduction. In the first chapter of the thesis, a brief history of both Christianity and Alawites sect, the process of rising of both of these faiths in the region Anatolia and Mesopotamia and their relations with the ancient civilizations in regard to faith and culture in these geographies have been put forward. In the second chapter of our study, theological aspects of Christianity and Alawites such as the understandings of God, human, holy, universe, mystery and salvation have been compared. In the third chapter of our study, a comparison has been drawn between the religions Christianity and Alawites in terms of ritual and social aspects, and in this regard the subjects of both of these belief systems such as worship, symbol, mythology, cult of saints, family– marriage-woman, social institutions, hierarchy of clergy, social segregation have been contrasted. In the final chapter of the thesis, a general analysis has been made by considering similar and different aspects of Christianity and Alawites. The thesis has been prepared by considering the main sources and other sources of history of religions besides holy books of Christianity and classics books of Alawites. In addition to the main sources like The Bible and Alevi–Bektashi classics, it is benefited from the books of the researchers like Mircea Eliade, Irene Melikoff, F.W. Hasluck, Ahmet Yaşar Ocak, İlyas Üzümcü and Nejat Birdoğan. It is preferred literature review and interpreting of the results as a method in our studies. Key Words: History of Religions, Theology, Ritual, Mythology, Holy, Mysticism