Rize İlinde Yayılış Gösteren Lamiaceae Familyasına Mensup Bazı Tıbbi ve Aromatik Bitki Türlerinin Kültüre Alınma Olanakları ve Etken Maddelerinin Belirlenmesi

Abstract

ÖZET Doktora Tezi RİZE İLİNDE YAYILIŞ GÖSTEREN LAMİACEAE FAMİLYASINA MENSUP BAZI TIBBİ VE AROMATİK BİTKİ TÜRLERİNİN KÜLTÜRE ALINMA OLANAKLARI VE ETKEN MADDELERİNİN BELİRLENMESİ Emine YURTERİ Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarla Bitkileri Anabilim Dalı Danışman: Prof. Dr. Kudret KEVSEROĞLU Bu çalışma, Rize ilinde yayılış gösteren Lamiaceae familyasına mensup uçucu yağ içerikleri bakımından öne çıkan; nane (M. pulegium L., Mentha longifolia (L.) Hudson subsp. longifolia.,M. aquatica L.), kekik (Thymus longicaulis C. Presl, Thymus praecox, Origanum vulgare L.) ve adaçayı (Salvia verticillata L. subs. verticillata) taksonlarının kültüre alınma olanakları ve etken maddelerinin belirlenmesi amacıyla 2014-2016 yıllarında Recep Tayyip Erdoğan Üniversitesi, Ziraat ve Doğa Bilimleri Fakültesi Araştırma Uygulama alanında yürütülmüştür. 2015-2016 yıllarında tarla koşullarında denemeye alınan taksonlara ait genotiplerin; taze herba verimi, drog herba verimi, taze yaprak verimi, drog yaprak verimi, drog yaprak oranı, uçucu yağ oranı ve uçucu yağ bileşenleri belirlenmiştir. Araştırmada elde edilen sonuçların bir kısmı ele alındığında; 2015 ve 2016 yıllarında denemeye alınan genotiplerden drog herba ve uçucu yağ oranı bakımından önemli bulunan genotipler ele alındığında sırasıyla; nane taksonlarında MPP3 ( 182.0-245.9 kg/da ve % 0.92-0.808), MLA5 (92.02-147.9 kg/da ve % 1.567-1.195) ve MAqOr (195.0-406.65 kg/da ve % 0.34-0.74) olmuştur. Bu genotiplerin önemli uçucu bileşenlerini ise carvone (% 50-65.6) , menthalactone (% 0.7-12.2) ve limonene (% 0.29-16) oluşturmuştur. Kekik taksonlarında ise; Thymus cinsinde TLA2 (69.27-115.5 kg/da ve % 2.4-2.35) ve TPCÇg2 (100.5-138.7 kg/da ve % 1.3-1.44) one çıkan genotipler olmuştur. Bu genotiplerin uçucu bileşenleri ise thymol (% 8.9-36.45) ve carvacrol (% 2.76-53.57)'ce zengin bulunmuştur. Origanum cinsi içerisinde OVVİİ2 ( 33.42-72.35 kg/da ve % 0.7-0.69) öne çıkan genotipler olur iken, uçucu yağındaki önemli bileşenler ise linalool (% 10.88-25.94) ve α-hmachalene (% 16.36-49.7) olmuştur. Adaçayı taksonunda; SVA4 (172.8-314.9 kg/da ve % 0.59-0.58) genotipi öne ıkan genotip olur iken, uçucu yağındaki bileşenler bakımından germacrene- D (% 5.4-19.07) ve γ-cadinene (% 3.68-30.2)'ca zengin bulunmuştur. Anahtar kelimeler: Lamiaceae, Thymus, Origanum, MenthaABSTRACT Ph.D. Thesis CULTİVATİON POSSİBİLİTİES AND DETERMİNATİON OF ACTİVE COMPOUNDS OF SOME MEDİCİNAL AND AROMATİC PLANTS BELONGİNG TO THE LAMİACEAE FAMİLY DİSTRİBUTED İN THE RİZE PROVİNCE Emine YURTERİ Ondokuz Mayıs University İnstitute for Natural Sciences Field Crops Department Advisor: Prof. Dr. Kudret KEVSEROĞLU This study was carried out on the research fields of the Faculty of Agriculture and Natural Sciences during 2014-2016 to determine the cultivation possibilities and active substances of he taxons mint (M. pulegium L., Mentha longifolia (L.) Hudson subsp. longifolia.,M. aquatica L.), thyme (Thymus longicaulis C. Presl, Thymus praecox, Origanum vulgare L.) and sage (Salvia verticillata L. subs. verticillata) belonging to the Lamiaceae family dsitributed in the Rize province and coming into the forefront regarding their essential oil contents. Fresh herba yiled, drog herba yield, fresh leaf yield, drog leaf yield, drog leaf ratio, essential oil content and essential oil components of genotypes belonging to these taxons were determined under field condtions. İf we consider the genotypes which were evaluated between 2015-2016 regarding drog herba and essential oil content in mint taxons MPP3 ( 182.0-245.9 kg/da and 0.92-0.808 %) MLA5 (92.02-147.9 kg/da and 1.567-1.195 %) and MAqOr (195.0-406.65 kg/da and 0.34-0.74 %) came into the forefront. The significant essential oil components of these genotypes were carvone (50-65.6 %) , menthalactone (0.7-12.2 %) and limonene (0.29-16 %). İn the Thymus genus TLA2 (69.27-115.5 kg/da and 2.4-2.35 %) and TPCÇg2 (100.5-138.7 kg/da and 1.3-1.44 %) were the featured genotypes. These genotypes were rich regarding thymol (8.9-36.45 %) and carvacrol (2.76-53.57 %). İn the Origanum genus featured genotypes were OVVİİ2 (33.42-72.35 kg/da and 0.7-0.69 %) and they were rich regarding linalool (10.88-25.94 %) and α-hmachalene (16.36-49.7 %). Further in the sage taxon the genotype SVA4 (172.8-314.9 kg/da and 0.59-0.58 %) was the featured genotype and this genotype contained rich amounts of germacrene- D (5.4-19.07 %) and γ-cadinene (3.68-30.2%) . Key Words:Lamiaceae, Thymus, Origanum, Mentha