Rûm Sûresi'ndeki Mûcize İddiasının Rivayet Temelli Tahlili

Abstract

Kur'ân'da Rûm Sûresi'nin 2–7. ayetlerinde geçen ve Bizanslıların birkaç yıl içinde galip geleceğine dair haber hem kelâm literatüründe hem de tefsir literatüründe nebevî bir mûcize olarak zikredilmiştir. Bunun sebebi mûcize iddiasının altının rivayetlerle doldurulmasıdır. İş bu çalışma da Rûm Sûresi'ndeki ilgili ayetlerin bir mûcize ya da gaybî haber olarak kabul edilip edilemeyeceğini konu edinmektedir. Araştırma kapsamında bu iddia, klasik kelâm ve felsefe kaynaklarında mûcize ve gaybî haber kavramlarına yüklenen anlamlar ışığında değerlendirilmiş, ilgili ayetlerin altındaki rivayetlerin tarihsel bağlamı ve altyapıları incelenmiştir. Tezin ilk bölümünde, mûcize ve gaybî haber kavramları kelâm ve felsefe geleneğinde Fahreddin er-Râzî, Gazzâlî, David Hume ve Arthur Schopenhauer gibi önemli müelliflerin eserleri çerçevesinde ele alınmıştır. Ardından 7. yüzyılda gerçekleşen Bizans-Sâsânî savaşlarının kronolojik analizi yapılmış; bu bağlamda 603 senesinden başlayan ve 622 senesine kadar devam eden Sâsânî galibiyetleri ve 622 senesinden itibaren başlayan ve 628 senesinde Hüsrev'in devrilmesiyle son bulan Bizans galibiyetleri kronolojik olarak incelenmiştir. Müteakiben, söz konusu ayetlerle ilgili nüzul sebeplerine dair evvela siyer/tarih kaynaklarına dayalı bilgiler verilmiş, sonrasında da Ṭaberî'nin Câmiʿu'l-Beyân'ı, Ṭaḥâvî'nin Şerhu Muşkili'l-Âs̠âr'ı ve Tirmiẕî'nin es-Sünen'i başta olmak üzere klasik rivayet kaynaklarında yer alan haberler senet, metin ve muhteva açısından tahlil edilmiş ve ayetteki 'بضع سنين' kavramına uygunluğu tarihî tenkit metodu fehvasınca tartışılmıştır. Son bölümde ise çağdaş yazarların, başta Reşîd Rıḍâ, Mevdûdî, Nedvî ve Süleyman Ateş gibi isimler olmak üzere, konuyla ilgili yaklaşımları eleştirel biçimde değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, ayetlerdeki bilginin kelâm ilmindeki teknik anlamda bir mûcize sayılamayacağı, bazı tarihsel tutarsızlıklar ve rivayetlerin senet-muhteva bakımından zaaflar taşıdığı belirtilmiş ve bu minvalde ayetlerin verdiği haberin nasıl anlaşılabileceğine dair bazı yaklaşımlar olumlu ve olumsuz yönleriyle değerlendirilmiştir.The verses 2–7 of Sūrat al-Rūm in the Qur'ān, which refer to the eventual victory of the Byzantines within a few years, have traditionally been interpreted in both kalām and tafsīr literature as a prophetic muʿjiza (miracle). This attribution primarily stems from the supporting body of ḥadīth reports that frame the event as a miraculous prediction. This study investigates whether the aforementioned verses can indeed be classified as a muʿjiza or a piece of ghaybī (unseen) information from a theological and historical standpoint. In the first chapter, the concepts of muʿjiza and al-khabar al-ghaybī are examined within the framework of Islamic theology and philosophy, through the works of prominent thinkers such as Fakhr al-Dīn al-Rāzī, al-Ghazālī, as well as Western philosophers David Hume and Arthur Schopenhauer. The second chapter presents a chronological analysis of the Byzantine-Sasanian wars in the 7th century. The Sasanian victories starting from the year 603 and ending in 622, followed by the Byzantine counteroffensive beginning in 622 and culminating in the overthrow of Khusrow in 628, are historically detailed. Subsequently, the study addresses the causes of revelation (asbāb al-nuzūl) of the relevant verses using early sīrah and historical sources, followed by a textual and isnād-based analysis of reports found in classical collections such as al-Ṭabarī's Jāmiʿ al-Bayān, Ṭaḥāwī's Sharḥ Mushkil al-Āthār, and al-Tirmidhī's al-Sunan. These reports are critically evaluated according to the principles of historical criticism, particularly focusing on the semantic and chronological validity of the phrase 'biḍʿ sinīn' ('a few years'). In the final section, the views of modern scholars such as Rashīd Riḍā, Abu'l-Aʿlā Mawdūdī, Abū'l-Ḥasan al-Nadwī, and Süleyman Ateş are examined through a critical lens. In conclusion, it has been stated that the information in the verses cannot be considered a muʿjiza in the technical sense of the science of kalām, that there are certain historical inconsistencies, and that the reports contain weaknesses in terms of both chain of transmission and content. In this context, various approaches to how the information conveyed by the verses may be understood have been evaluated, along with their positive and negative aspects.