Samsun'da Kentsel Yerleşimin Kırsal Alanlara Yayılımı ve Getirdiği Yapısal ve Çevresel Sorunlar

Abstract

Dünya tarihinin başlangıcından itibaren geçen süreçte insanlar önce tarımsal faaliyetlerle uğraşmış, kırsal alanlarda yaşamış, daha sonra küçük çapta şehirler kurarak modern hayata adımını atmıştır. Başlangıçta genellikle tarıma elverişsiz alanlarda kurulan bu şehirler, zamanla nüfusun artması, sanayinin gelişmesi gibi etkenler sonucunda genişlemiş ve genellikle çevresindeki verimli toprakları işgal etmeye başlamıştır. Bu çalışmada Samsun'da kentsel gelişim ve kentsel saçaklanmanın kırsal alanlara yayılımı, iki aşamalı olarak incelenmiş, birinci aşamada uydu görüntüleri yardımıyla kentsel saçaklanma belirlenerek işgal edilen tarım arazileri belirlenmiş, ikinci aşamada 6360 Sayılı Yasa öncesi mücavir alan köyleri ile 6360 Sayılı Yasayla mahalle olan ve daha önce mücavir alan köyü olmayan köylere anket uygulanarak buradaki gelişim gözlemlenmiştir. Çalışmadan elde edilen sonuçlara göre; Samsunda 1998-2014 yılları arasında kentsel yerleşim alanı % 96,32 oranında artarak, yaklaşık 3.198,9 ha büyümüş, bu büyüme genellikle tarım alanlarına doğru gelişmiştir. Samsun'da mücavir alan köylerinde, mücavir alan beklentileri tam olarak karşılanamamış, bunun sonucunda mücavir alan köylerinde nüfus giderek azalmış, tarımsal faaliyetler olumsuz etkilenmiştir. Son olarak çıkarılan 6360 Sayılı Yasanın beklentileri karşılayıp karşılayamayacağı konusunda henüz net bir sonuç yoktur. Ancak artan belediye hizmet sınırlarıyla Samsun'un coğrafi yapısı düşünülecek olursa, mevcut sorunların bu yasayla çözülmesinin pek mümkün olmadığı, mevcut sorunların devam edeceği öngörülmektedir. Samsun'da kentsel saçaklanmanın kırsal alanları işgalinin önlenebilmesi için arazi kabiliyet sınıflarına dayanan bir arazi kullanım planlaması yapılarak verimli tarım arazilerinin kentleşme etkisinden kurtarılması, mücavir alanın belirlenmesinde Toprak Koruma Kurulu'na yetki verilmesi, kentleşmenin tarıma elverişsiz alanlara yönlendirilmesi ve kırsalda yaşayan nüfusun refah seviyesinin artırılmasını sağlayacak bir takım önlemler alınmalıdır. Anahtar Kelimeler: Samsun; Kentleşme; Kentsel Saçaklanma; Tarım Alanları; Mücavir Alan; Büyükşehir Yasası; Amaç Dışı Kullanım.During the period of time that passed since the beginning of world history, human first engaged in agricultural activities and lived in rural areas, then built small scaled cities and stepped into modern life. These cities, which were generally built in nonarable areas at first, expanded in time due to factors such as population increase and industrial development and began to occupy the surrounding fertile soil. In this study, the expansion of urban development and urban sprawl to the rural areas was analyzed in two stages; in the first stage, urban sprawl was determined with the help of satellite images and the occupied agricultural land was determined; in the second stage, a survey was administered in villages which were urban area villages before the Law no. 6360 and in villages which became districts with the Law no. 6360 and which were not urban area villages previously and the developments in these villages were observed. According to the results of the study, urban residential areas increased 96,32 % between the years 1998 and 2014 and expanded approximately 3.198,9 hectares which was in general towards agricultural areas. In urban villages of Samsun, expectations were not fully met and as a result, the population in these villages decreased and agricultural activities were negatively affected. There is no certain result about whether the recent law number 6360 will meet the expectations. However, considering the increasing municipality service limits and the geographical structure of Samsun, it has been estimated that it is not possible to solve the existing problems with this law and that the existing problems will continue. For the prevention of urban sprawl in Samsun to occupy the rural areas, some precautions should be taken such as freeing fertile agricultural land from the influence of urbanization by planning a land use based on land capability category, authorizing Soil Protection Board to determine urban areas, directing urbanization to non-arable areas and increasing the welfare level of the population living in rural areas. Key Words: Samsun; Urbanization; Urban Sprawl; Agricultural Area; Adjacent Areas; Metropolitan Law; Misuse.