İslam Öncesi Araplarda Yazı ve Yazılı Kültür

Abstract

Arap toplumunda yazı ve yazılı kültürün mahiyeti İslam düşüncesinde birçok tartışmayı yönlendiren temel hususlardan biridir. Bu nedenle İslam öncesi dönemde sözlü ve yazılı kültürün mahiyeti bu tartışmaların tutarlı olması bakımından son derece önemli bir husustur. Bilginin yazılı olarak sonraki nesillere intikalinde yazının ve yazılı kültürün ne kadar önemli bir yere sahip olduğu inkâr edilemez bir gerçektir. Bununla birlikte yazılı olan hususların bilginin güvenilir bir şekilde nakli için tek başına da yeterli olduğu söylenemez. İslam öncesi Arap toplumunda da bilginin nakli büyük ölçüde şifahi kültür ile sağlanmıştır. Zira Arap kültüründe şifahi kültür çok önemli bir yere sahiptir. Ancak sözlü kültürün böyle güçlü olmasının nedeni, o kültür içerisinde yazılı kültürün hiç bilinmemesi veya yazıya dair hiçbir şeyin bulunmaması değildir. Zira sözlü kültürün yaygın olduğu toplumlarda yazı ve yazım araçlarının gelişiminin yavaş olması da tabiidir. Arap yazısının tarihi gelişimine bakıldığında, metinlerin okunmasını ve hatasız bir şekilde aktarımını kolaylaştıran harekeleme ve noktalama işaretlerinin Hz. Peygamber’in vefatını müteakip oldukça geç diyebileceğimiz bir dönemde yaygınlık kazandığı görülür. Noktalama işaretleri Hz. Peygamber döneminde bilinen bir husus olmakla birlikte, yazıda uzun bir süre uygulama alanı bulamamıştır. Arap yazısının bu gelişiminin, yazılı olan edebiyatın aktarılmasında bir kısım problemler ortaya çıkardığı şüphesizdir. İşte bu çalışma İslam öncesi dönemde yazılı kültüre dair hususların izini sürmeyi hedeflemektedir. Söz konusu döneme ilişkin haberlerden anladığımız kadarıyla sözlü kültür bu dönemde son derece baskın olmasına rağmen, dinî ve dinî olmayan metinlere ilişkin yazılı kültüre işaret eden birçok haber de bulunmaktadır.