Kültürdilbilimi Açısından Kazak Türkçesindeki Kalıplaşmış Dil Birimlerinde Allah Tasavvuru

Abstract

Kur'an'ın tanıttığı Allah tasavvurunun, Kazak Türkçesinde nasıl kavramlaştırıldığı, teze temel oluşturan araştırma problemidir. Problemin araştırılmasında, dilde yansıyan ve dilsel süreçlerde kendisini gösteren kültürel unsurları, inançları ve halk bakışını yansıtması açısından kalıplaşmış dil birimleri önemli bir yere sahiptir. Problem, XX. yüzyılın sonlarına doğru ilgi odağı olmaya başlayan kültürdilbilimden yararlanarak ele alınmıştır. Kültürdilbilimin, dil ve kültür gibi iki farklı gösterge sisteminin etkileşimiyle ortaya çıkan dil göstergelerindeki kültür anlamlarının incelenmesi üzerine odaklanan bir bilim dalı olması, araştırma problemini dil ve kültür etkileşimi açısından inceleme imkânı vermiştir. Buna bağlı olarak çalışmanın ilk bölümünde kültürdilbilim üzerinde durularak bu alanın temel kavramaları ve yöntemleri tanıtılmıştır. Dildeki Allah kavramıyla ilgili kalıplaşmış dil birimleri metafor sistemiyle analiz edilerek kültürel bilgiye ulaşmak hedeflendiğinden ikinci bölümde, din-dil-kültür etkileşiminde metafor kavramı üzerinde durulmuştur. Üçüncü bölümde ise kalıplaşmış dil birimleri analiz edilerek dil dünya görüşüne yansıyan Allah tasavvuru anlayışı ortaya konulmuştur. Dil dünya görüşünde Allah tasavvurunun ulûhiyyet (ilahlık), rububiyet (rablık) ve ubudiyet (kulluk) şemaları etrafında birtakım alt şemaları da içerecek şekilde yapılandırıldığı görülmüştür. Kazak Türkçesi dünya görüşünde bir bütün olarak yansıtılan Allah tasavvuru anlayışının, kaynağını, Hanefi/Mâtürîdî bir yorumla İslam'ın naslarından aldığı anlaşılmaktadır. Bununla birlikte kalıplaşmış dil birimlerinin genelleyici ve belli eğilimler taşıdığı, dil birimlerinde Allah tasavvuruna dair en temel eğilimin Allah'ın rızası talebi olduğu tespit edilen hususlar arasındadır. Anahtar Sözcükler: Kültürdilbilim, kalıplaşmış dil birimleri, Kazak Türkçesi, Allah tasavvuru.

How Allah concept Koran introduced was conceptualized in Kazakh is the research problem of this thesis. Formulaic language units have an important role in researching the problem from the viewpoint of reflecting cultural factors, beliefs and public perspective which affect language and show themselves in linguistic process. The problem was addressed with the help of cultural linguistics which was popular towards the end of the 20th century. Being cultural linguistics a scientific area focusing on researching cultural meanings in language signs which come to exist with the interaction of two different sign systems such as language and culture gives us an opportunity to investigate the research problem from the viewpoint of interaction between language and culture. Therefore, in the first part of the research, the fundamental notions and methods of this area were introduced by focusing on cultural linguistics. As reaching the cultural knowledge was aimed by analyzing formulaic language units about Allah concept in language with the help of metaphor system, in the second part, metaphor notion was focused in direction of interaction among religion, language and culture. In the third part, the understanding of Allah concept which affects language and world perspective was identified by analyzing formulaic language units. It was seen that Allah concept in language and world perspective was structured in a shape of including godhead, lordship and servitude schemas as well as a couple of subschemas around them. It was understood that the understanding of Allah concept which was reflected as a whole in world perspective in Kazakh took its resource from the absolute judgements of Islam with a comment of Hanafi/Maturidy. In addition, these are among the aspects established that formulaic language units carry some certain and general tendencies and the most basic tendency is the demand of Allah's sake in language units. Key Words: Cultural linguistics, Formulaic language units, Kazakh, Allah envisagement.