Edebî Anlatılarda Mekânın Poetikası: Abdülhak Şinasi Hisar'ın Romanları Bağlamında Karşılaştırmalı Bir Analiz

Abstract

Abdülhak Şinasi Hisar'ın romanlarında mekânlaşma sürecinde etkili olan dinamikleri Türk edebiyatından seçilen eserlerle karşılaştırarak araştırmayı amaçlayan çalışmamızda, Hisar'ın mekân tasarımını açığa çıkaran temel yönelimin zamansal mesafe olduğu öne sürülmektedir. Zamansal mesafenin analizinde öne çıkan iz kavramı öncelikle romanların zamansal yapılanışında kendini göstermektedir. Buna göre zamanın anakronik tecrübesiyle yırtılmaya yol açan şimdi'de boşluk, çizgisel zamanın (khronos) geçmiş-bugün-gelecek ayrımlarını, hatırlamanın tükenmez zamanıyla (kairos) gerilime sokmakta, bu gerilimse fark etme ve yitirmeyi bir arada ve sürekli üreten bir dili açığa çıkarmaktadır. İzin söylemdeki karşılığını ise yaygın olarak kullanılan benzetme ve kişileştirme sanatlarındaki metafora dönüklükte gözlemlemekteyiz. Çalışmamızda zamansal mesafenin görünürlük kazanmasına imkân veren iz kavramının kurgusal ve gerçek mekân ayrımını sorgulamaya götüren yönü ise nostaljiyle ilişkisinde açığa çıkmaktadır. Abdülhak Şinasi Hisar'ın mekân tasarımını belirginleştirmek için yararlandığımız Türk Edebiyatından seçilen eserlerde, temelde zamansal kategoriler olarak görülebilecek geçmişin (Beş Şehir- Ahmet Hamdi Tanpınar, Fatih-Harbiye-Peyami Safa), geleceğin (Ankara- Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Aganta Burina Burinata-Halikarnas Balıkçısı) ve şimdinin (Hakkâri'de Bir Mevsim- Ferit Edgü, Bin Hüzünlü Haz- Hasan Ali Toptaş) imkânlarını öne çıkaran farklı ilgi ve yönelimlerin mekânlaşma sürecinde etkili olduğu analiz edilerek yorumlanmıştır. Anahtar kelimeler: zamansal mesafe, iz, nostalji, sembol, anlam taşmasıThis doctoral dissertation aims at exploring dynamics which are effective in the process of creating literary (fictional) spaces in terms of comparing and contrasting the novels by Abdülhak Şinasi Hisar with the selected novels in modern Turkish literature. It makes the claim that temporal distance is the basic element behind configuration of spaces in Hisar's novels. The Notion of trace which shows itself in the analysis of temporal distance plays a significant role within temporal orderliness and projection of novels. The traces can be observed within commonly created and applied similes and personifications which pave way to a metaphorical movement. The heavy sense of nostalgia has critic roles in discriminating fictional spaces from historic real spaces in terms of relating itself to the notion of trace which foregrounds temporal distance within novels. The selected and analyzed novels within Turkish literature are Beş Şehir by Ahmet Hamdi Tanpınar, Fatih-Harbiye by Peyami Safa, Ankara by Yakup Kadri Karaosmanoğlu, Aganta Burina Burinata by Halikarnas Balıkçısı, Hakkâri'de Bir Mevsim by Ferit Edgü, Bin Hüzünlü Haz by Hasan Ali Toptaş. Key Words: temporal distance, trace, nostalgia, symbol, surplus meaning