İbâdîler'de İmamet Anlayışı

Abstract

Günümüze kadar kendisini taşımayı başarmış İbâdiyye'nin en dikkat çekici görüşü olan imamet anlayışını kendi kaynakları etrafında aydınlatmayı amaçlıyoruz. Yaşadıkları dönemin şartları göz önüne alındığında o günün özgürlükçüleri olarak adlandırabileceğimiz İbâdiyye, bu açıdan günümüz siyasi anlayışına da farklı bir bakış açısı kazandıracaktır. Kendilerini tarihsel anlamda Hâricîler'in devamı olarak görmeyen bu mezhep, özgün imamet görüşleriyle karşımıza çıkmaktadır. İnanç ve anlayış tarzlarını uygulamayı hedefleyerek bunları bir devlet örgütlenmesi içinde pratiğe aktarma düşünceleri ile devlet kurabilme yolunda geçirdikleri zorluklar ve bunlar karşısındaki sabırlı tavırları, imamet anlayışlarının özünü yansıtmaktadır. Zira kitmân, şurât, difâ' ve zuhûr gibi orijinal siyasi terimleri, İslam düşüncesi ve siyaset felsefesine kazandırmalarının yanında, bu kavramlarla devletleşme süreçlerini anlatmaktadırlar. Uzun yıllar geleneklerine bağlı kalmış olsalar da zamanla imamet anlayışlarında bazı değişiklik ve farklılıklar meydana gelmiştir. Mezhep içi bu farklılıklar, İbâdîler'in tarihsel gelişim süreci içinde de takip edilebilir. Bununla birlikte fikir özgürlüğüne saygı duymaları ve mutedil tavırlarını sürdürmeye çalışmaları, iman ve imamet anlayışlarıyla yakından ilişkilidir. Çalışmamız giriş ve iki bölümden oluşmaktadır. Giriş bölümünde araştırmanın önemi, amacı, araştırmada kullanılan metot ve araştırmanın kaynakları gibi konular üzerinde durularak bu çerçevede bilgiler verilmiştir. Araştırmamızın birinci bölümünde İbâdîliğin doğuşu, teşekkülü ve gelişimi ele alınmıştır. Burada Basra, Yemen-Hadramut, Uman ve Kuzey Afrika İbâdîliği'nin tarihsel serüveni işlenmiştir. Ardından imamet nazariyeleriyle ilişkisini kurduğumuz iman ve büyük günah meselesi hakkındaki itikadi görüşlerine yer verilmiştir. İkinci bölüme gelindiğinde ise araştırmanın ana konusu burada yer almaktadır. Bu bölümde, öncelikle imamet ve hilafet kavramlarının anlam alanlarına değinilmiş, arkasından imametin zorunluluğu meselesi, devlet başkanlığı için gerekli şartlar, devletin görevleri ve imamet anlayışında zamanla ortaya çıkan mezhep içi farklı yaklaşımlar incelenmiştir. Anahtar Sözcükler: İbâdiyye, İmamet, Kitmân, Şurât, ZuhûrWe aim to illuminate the conception of the imamate, which is the most remarkable view of the Ibadiyya that has managed to carry itself to the present day, around its own sources. Considering the conditions of the period in which they lived, Ibadiyye, which we can call the libertarians of that day, will also bring a different perspective to today's political understanding. This sect, which does not see itself as the continuation of the Kharijites in the historical sense, appears with its original imamate views. By aiming to apply their belief and understanding styles and putting them into practice within a state organization, the difficulties they had to establish a state and their patient attitude towards them reflect the essence of their conception of imamate. Because, besides bringing original political terms such as kitmān, shurāt, diffā' and zuhūr to Islamic thought and political philosophy, they also describe the processes of statehood with these concepts. Although they have adhered to their traditions for many years, some changes and differences have occurred in their conception of imamate over time. These intra-sectarian differences can also be traced in the historical development of the Ibadis. However, their respect for freedom of thought and their attempt to maintain their moderate attitudes are closely related to their conception of faith and imamate. Our study consists of an introduction and two parts. In the introduction, information is given focusing on topics such as the importance of the research, its purpose, the method used in the research and the sources of the research. In the first part of our research, the birth, formation and development of Ibadhis are discussed. Here, the historical adventure of Basra, Yaman-Hadramut, Uman and North African Ibadism is handled. Then, the creed views on the issue of faith and great sin, which we have established a relationship with the imamate theories, are given. When it comes to the second part, the main subject of the research is here. In this section, firstly, the meaning areas of the concepts of imamate and caliphate were touched upon, then the issue of the obligation of the imamate, the necessary conditions for the presidency, the duties of the state and the different approaches within the sect that emerged over time in the conception of the imamate were examined. Keywords: Ibadhiyah, İmamate, Kitmān, Shurāt, Zuhūr