Presbiteryen Kilisesi: Tarihsel Gelişimi, Öğretileri ve Türkiye'deki Yapılanması

Abstract

Bu doktora tezinin amacı, Reform sırasında İskoçya'da ortaya çıkan Presbiteryen Kilisesi'nin tarihçesini, temel öğretilerini, sosyo-kültürel ve politik yapılanışını ve Türkiye'deki oluşumu ile misyonerlik faaliyetlerini incelemektir. Bu çalışmada Reformun tarihsel gelişimini özetle ele aldıktan sonra, Iskoçya, İrlanda, İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri'ndeki etkili Presbiteryen kiliselerin ilk dönemlerden günümüze gelinceye değin tarihsel gelişimi üzerinde yoğunlaştık. Ardından Kutsal Kitap, inanç bildirgeleri, ilmihaller ve ibadet yönergeleri gibi temel Presbiteryen kaynaklar ortaya koymaya çalıştık. Presbiteryen kilise idare biçimi üzerinde durduktan sonra, Presbiteryenlerin misyonerlik faaliyetlerini, eğitim sistemlerini, devlet ile ilişkilerini ve Türk Dünyası Presbiteryen Kilisesi'ni ele aldık. Çalışmanın sonunda, Presbiteryen Kilisesi'nin tarihsel ve doktrinel olarak John Calvin'in teolojisine dayandığı sonucuna vardık. Bu tanımlamanın en önemli sonucu, Presbiteryen Kilisesi'nin diğer Protestan kiliseler arasında oldukça katı ve muhafazakar bir kilise olmasıdır. Ayrıca Presbiteryen Kilisesi, kilise idare biçimi ve eğitim kurumları ile Avrupa'nın sekülerleşmesi sırasında diğer Protestan kiliselere katkı sağlamıştır. Presbiteryenler misyonerlik çalışmaları ile dikkat çekmişlerdir. Bu bağlamda Amerikalı Presbiteryen kiliseler 19. asırdan itibaren öncü misyoner kiliselerden biri olmuştur. Ayrıca Presbiteryen kiliseler sadece Reform sonrası dönemi etkilemekle kalmamış, Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa'nın sosyo-kültürel, politik ve dinsel yaşamında etkisini günümüze kadar sürdürdüler. Presbiteryen misyonerler Türkiye'de etkilidirler. Onlar, hem sosyal faaliyetlerle ve hem de Gregoryan (Ermeni) Kilisesi gibi bazı eski yerel kiliseleri desteklemekle misyonerlik işlerinde aktif oldular. Fakat zamanla açık propaganda yapmaya başladılar. Presbiteryen gelenek, Protestan kiliseler arasında muhafazakar tarafı temsil eder ve misyonerlik faaliyetleri sonucu 1993 yılında İstanbul'da kurulan Türk Dünyası Presbiteryen Kilisesi de bazı aşırı muhafazakar Presbiteryen kiliseler ile yakın ilişki içindedir. Bununla birlikte Türk Dünyası Presbiteryen Kilisesi Türkiye'de kamuoyuna yönelik liberal bir izlenim vermeye çalışmaktadır.The purpose of this Ph. D. Dissertation is to examine the history of the Presbyterian Church which arose during the Reformation in Scotland, and its main teachings, socio-cultural and political organizations, as well as its formation and missionary activities in Turkey. In this study, after dealing with the historical development of Reformation briefly, we focused on the historical development of the influential Presbyterian churches in Scotland, England, Ireland and the USA from the earlier times to the present day. Then we tried to expose the main Presbyterian sources such as the Bible, confessions, catechisms and directions for worships. After analyzing the Presbyterian form of church government, we dealt with the missionary activities of Presbyterians, their educational systems, their relationship with the state, and the Turkish World Presbyterian Church. At the end of this study, we concluded that the Presbyterian Church depends on John Calvin's theology both historically and doctrinally. The most important result of this definition is that the Presbyterian Church has become rather a rigid and conservative one among the other Protestant churches. Moreover, the Presbyterian Church, by its form of church government and educational institutions, has contributed to the other Protestant churches in the process of secularization of Europe Presbyterians have attracted attention by their missionary works. In this respect, the American Presbyterian churches have become one of the leading missionary churches since the nineteenth century. In addition to this, Presbyterian churches not only influenced the post-Reformation era but continued to exert influence up to the present day in socio-cultural, political and religious life of the USA and Europe. Presbyterian missionaries are effective in Turkey. They were active in missionary works by social activities and supporting some old local churches such as Gregorian (Armenian) Church. But in the course of time they gradually resorted to open propoganda. The Presbyterian tradition represents the conservative side among the Protestant churches and the Turkish World Presbyterian Church, which was established in 1993 in Istanbul as a result of the missionary activities in this country, has close connections with some most conservative Presbyterian churches. The Church, however, tries to expose a liberal image towards common opinion in Turkey.