Nedensellik Sorunu: David Hume, Arda Denkel ve Gürol Irzık

Abstract

Nedensellik kavramı, felsefe tarihinde olduğu kadar çağdaş epistemoloji ve metafizik tartışmalarında da merkezi bir rol oynar. Gündelik yaşantıda, bir olayın başka bir olaya neden olduğu düşüncesi sezgisel olarak açık görünse de olaylar arasında kurulan bu ilişkinin yapısı, kapsamı ve geçerliliği birçok filozof için tartışma konusu olmuştur. David Hume'a göre nedensellik, duyusal deneyimlerden kaynaklanan izlenimlerden oluşur: Uzamsal yakınlık, zamansal ardışıklık ve olayların sürekli birlikteliği. Ancak bu izlenimler nedensel ya da zorunlu bağlantıya ilişkin deneyimsel bir kanıt sunmaz. Ayrıca nedensel önermelerin tersinin çelişki oluşturmaması, onların a priori bilgiler olmadığını gösterir. Böylece Hume'a göre, nedensellik düşüncesinin kaynağı doğrudan deneyim ya da akıl olamayacağından, imgelemdir. Hume bu gerekçeyle, nedenselliğin kesin bilgisinden söz edilemeyeceğini ileri sürer. Nedenselliğin ontolojik yönüne vurgu yapan Arda Denkel ise, nedenselliği yalnızca zihinde kurulan bir bağlantı olarak değil, doğanın yapısında yer alan, varlıkları zaman içinde birbirine bağlayan temel bir ilke olarak belirler. Ona göre nedensellik, doğanın işleyişinde bulunan ve zamana yayılmış yapısal birlikteliklerdir. Denkel'e göre nedensellik, birbiri ile etkileşime girebilen özelliklerin yapısal ilişkisinde kurulur ve doğadaki düzenlilik bu yönüyle, nedenselliğin ürünüdür. Bu yaklaşıma göre nedensellik, ontolojik yönden, doğada var olan bir ilişkidir. Bunun yanında, Gürol Irzık, nedenselliği daha çok epistemolojik yönden ele alarak, Hume'un görüşünün bilimsel açıklamanın temelleri açısından yetersiz olduğunu savunur. Nedenselliğin düzenli birlikteliklere indirgenmesi, nedenselliğin açıklayıcı yönünü göz ardı eder. Çünkü Irzık'a göre, bir olayın bilgisi, o olaya ilişkin nedenlerin ve sonuçların bilgisini içermelidir. Bu tez, Hume'un nedensellik çözümlemesini, özellikle zorunlu bağlantı ve tümevarım konularında yol açtığı epistemolojik ve ontolojik sorunların, Denkel'in nesnelerin niteliklerine dayalı ontolojik yaklaşımı ve Irzık'ın kapasiteler ve tekil nedensellik vurgusuyla ne ölçüde aşılabileceğini, bu çağdaş yaklaşımların nedensellik sorununa getirdiği özgün açılımları değerlendirmeyi amaçlamaktadır.Causality has played a central role in both the history of philosophy and current epistemological and metaphysical debates. Although the idea that one event causes another appears intuitive, the structure, scope, and validity of causal relations have long been contested. David Hume argued that causality stems from sensory impressions such as spatial proximity, temporal succession, and constant conjunction. However, these impressions do not provide empirical evidence of a necessary connection. Since causal propositions can be denied without contradiction, they are not a priori truths. For Hume, the idea of causality originates not from reason or experience but from imagination, making certain knowledge of causality impossible. Contrary to Hume, Arda Denkel emphasizes the ontological dimension of causality. He defines it as a structural unity within nature itself, not merely a mental association. Denkel argues that causality is based on the interaction of properties over time and is inherent in the workings of nature. From this perspective, the regularities observed in nature result from ontological causal relations between interacting entities. Gürol Irzık, on the other hand, focuses on the epistemological shortcomings of Hume's account, especially regarding scientific explanation. He criticizes Hume's reduction of causality to mere regularities, which neglects its explanatory role. According to Irzık, understanding an event requires understanding its causes and effects. This thesis investigates how Hume's challenges regarding necessary connection and induction can be addressed. It explores the potential of Denkel's object-based ontological account and Irzık's emphasis on causal capacities and singular causation to overcome the epistemological and ontological issues raised by Hume's analysis.