Ortaokul Öğrencilerinin Beslenme Okuryazarlığının ve Beslenme Alışkanlıklarının Farklı Değişkenler Açısından İncelenmesi

Abstract

Bu araştırmanın amacı, ortaokul öğrencilerinin beslenme alışkanlıklarının ve beslenme okuryazarlıklarının farklı değişkenler bağlamında incelenmesidir. Bu çalışma karma araştırma yöntemine göre desenlenmiş olup nicel ve nitel verilerin birlikte toplandığı yakınsayan paralel desen modeliyle yürütülmüştür. Araştırma verilerini toplamak amacıyla Adölesan Beslenme Okuryazarlığı Ölçeği (ABOÖ), araştırmacı tarafından geliştirilen Adölesan Beslenme Alışkanlıkları Ölçeği (ABAÖ) ve görüşme formu kullanılmıştır. Veri toplama araçları 2022-2023 eğitim öğretim döneminde Iğdır iline bağlı devlet ortaokullarında öğrenim gören 7. ve 8. sınıf öğrencilerinden 535 kişiye uygulanmıştır. Uygulamadan sonra elde edilen nicel verilerin analizinde SPSS ve LISREL analiz programları kullanılarak açımlayıcı faktör analizi, doğrulayıcı faktör analizi, betimsel istatistikler ve parametrik testler analizi gerçekleştirilmiştir. Araştırma kapsamında geliştirilen ABAÖ için gerçekleştirilen açımlayıcı faktör analizi ve doğrulayıcı faktör analizi doğrultusunda dört alt boyut ve onsekiz maddeden oluşan geçerli ve güvenilir bir ölçek elde edilmiştir. Daha sonra elde edilen ölçek ve diğer veri toplama araçları aracılığıyla toplanan veriler üzerinden nicel ve nitel veri analizleri gerçekleştirilmiştir. Nicel veri analizi sürecinde parametrik testlerden t-testi analizi ve tek yönlü varyans analizi gerçekleştirilerek gruplar arası anlamlı farklılık olup olmadığı tartışılmıştır. Nitel veri analizi doğrultusunda ise içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. Bu kapsamda nicel verileri desteklemek amacıyla 40 öğrencinin görüşme formuna verdikleri cevaplar analiz edilmiştir. İçerik analizi doğrultusunda öğrenci cevapları tema, kod ve kategorilere ayrılmıştır. Araştırmanın sonuçları incelendiğinde ortaokul öğrencilerinin beslenme okuryazarlıkları cinsiyet, ebeveyn ve sınıf grupları arasında anlamlı farklılık gösterirken; beslenme alışkanlıkları yalnızca cinsiyet grupları açısında 'ekran etkisi' alt boyutunda anlamlı farklılık oluşturmuştur. Araştırma sonuçlarına göre öğrenciler; beslenme alışkanlıklarının çevresel, biyolojik ve ruhsal faktörlerden etkilendiği için beslenme alışkanlıklarında değişim yaşadıklarını belirtmişlerdir. Bu değişimler özellikle ekran karşısında geçirilen süre, dijital araç kullanımı, medyatik görseller gibi unsurlardan kaynaklıdır. Söz konusu unsurların olumsuz etkilerini azaltmak için özellikle medya araçlarının doğru kullanımı ve akran ilişkileri konusunda okulların ve ilgili kurum ve kuruluşların eğitimler düzenlenmesi gerekliliği düşünülmüştür.The aim of this study is to examine the nutritional habits and nutritional literacy of middle school students in the context of different variables. This study was designed according to the mixed research method and was conducted with the convergent parallel design model in which quantitative and qualitative data were collected together. In order to collect the research data, the Adolescent Nutrition Literacy Scale (ABL), the Adolescent Nutrition Habits Scale (ABAS) developed by the researcher, and the interview form were used. The data collection tools were applied to 535 7th and 8th grade students studying in state secondary schools in Iğdır province in the 2022-2023 academic year. After the application, exploratory factor analysis, confirmatory factor analysis, descriptive statistics and parametric test analysis were performed using SPSS and LISREL analysis programs in the analysis of the quantitative data obtained. In line with the exploratory factor analysis and confirmatory factor analysis performed for the ABAS developed within the scope of the research, a valid and reliable scale consisting of four sub-dimensions and eighteen items was obtained. Later, quantitative and qualitative data analyses were performed on the data collected through the obtained scale and other data collection tools. In the quantitative data analysis process, t-test analysis and one-way variance analysis from parametric tests were performed and it was discussed whether there was a significant difference between the groups. In line with the qualitative data analysis, the content analysis method was used. In this context, the answers given by 40 students to the interview form were analyzed in order to support the quantitative data. In line with the content analysis, the student answers were divided into themes, codes and categories. When the results of the research were examined, while the nutritional literacy of secondary school students showed a significant difference between gender, parent and class groups; nutritional habits created a significant difference only in the 'screen effect' sub-dimension in terms of gender groups. According to the research results, the students stated that they experienced changes in their nutritional habits because their nutritional habits were affected by environmental, biological and psychological factors. These changes are especially due to factors such as the time spent in front of the screen, the use of digital devices and media visuals. In order to reduce the negative effects of the said elements, it was considered necessary for schools and relevant institutions and organizations to organize trainings, especially on the correct use of media tools and peer relations.