Mehmed Es‛ad Ağa Dîvânı’nda Yer Adları

Abstract

Mehmed Es‛ad Ağa 18. yüzyılın sonları ile 19. yüzyılın başlarında yaşamış, önemli devlet görevlerinin yanı sıra dîvân tertip edecek kadar şiir kaleme almış bir şairdir. Hâne-i hâssa şairleri arasında değerlendirilen Enderunlu Mehmed Es‛ad Ağa’nın şiirlerindeki yer adları, sadece dîvân şiirinin metafor ve imgelerinden ibaret olmayıp şairin görevi ya da azledilmesi dolayısıyla bulunduğu yer ve mekân adlarını da içermektedir. 19. yüzyılda dîvân şiiri estetiğinin mahallîleşip soyuttan somuta doğru evrilmesiyle şiirde daha fazla yer bulan şehir ve mekân algısı, Es‛ad Dîvânı’nda da yerini almış, İstanbul’un semtleri, mekânları şairin gözlem istidadı ve tasvir yeteneğiyle de birleşerek şiirlerine çeşitlilik katmıştır. Aynı zamanda Es‛ad’ın şiirlerinde tespit edilen yer adları, özellikle şehirler dönemin sosyal, kültürel ve siyasal hayatı hakkında da izler barındıran tarihî birer vesika mahiyetindedir. Es‛ad, bulunduğu bu yerlerin tarihî dokusu, mimarisi, coğrafyası, tabiatı, kültürel farklılıkları gibi daha birçok ögesini şiirlerine yansıtmıştır. Erzurum gümrükçüsü olması hasebiyle şiirlerinde sıklıkla andığı Erzurum’un yanı sıra Mora, Yanya, Magosa, Gürcistan gibi birçok ülke, şehir, dağ gibi yer adlarından da faydalanan şair, bu coğrafyaların kendisine sunduğu bütün çağrışımlardan istifade etmiştir. Bu çalışmanın amacı Es‛ad Dîvânı’ndaki yer ve mekân adlarını tespit etmek ve tespit edilen bu adların dîvân şiirindeki kullanımıyla benzerlik ve farlılıklarını kaynaklar yardımıyla incelemektir. Bu noktada şairin coğrafya ve mekân algısını şiirlerine nasıl yansıttığı incelenirken üslup olarak yaşadığı çağın neresinde olduğu da tespit edilmiştir.