Abdurrahman Abdî'nin Şerh-i Dîvân-ı Urfî İsimli Eseri (İnceleme-Tenkitli Metin)

Abstract

Abdurrahman Abdî, 17. asırda yaşamış bir devlet adamı, önemli bir tarih yazarı ve şairdir. Enderun'da iyi bir eğitim alan Abdurrahman Abdî, hem burada hem de edebî-ilmî meclislerde edindiği müktesebatı eserlerine de yansıtmıştır. Döneminin en önemli tarih metnini meydana getiren Abdurrahman Abdî, şiirlerinin yanı sıra şerh türünde önemli eserler yazmıştır. İslam medeniyetinde çok önemli bir yere sahip olan Arapça ve Farsça eserleri şerh eden şârih, bu sahada da adından söz ettirecek önemli çalışmalar ortaya koymuştur. Çeşitli biyografik kaynaklarda, Abdurrahman Abdî'nin Urfî Dîvânı'na şerh yazdığı bildirilmekte ve kendisinden 'şârih-i Urfî' ve 'hoş-terâne-i Rûm' gibi övgülerle bahsedilmektedir. Yapılan incelemeler neticesinde Urfî'ye ait kaside ve gazellerin şerhini içeren ve Abdurrahman Abdî tarafından yazılan eserin iki adet nüshasına ulaşılmıştır. Urfî Dîvânı'na şerh yazan birçok isim bulunmaktadır ve bunlar arasından Abdî Paşa tarafından yazılan şerhi gün yüzüne çıkarmak ve incelemek, bu çalışmanın ana maksadıdır. İnsanlara faydalı olma amacını taşıyan Abdurrahman Abdî, yazdığı eserle Farsçanın öğretilmesine katkıda bulunmak istemiş, bu durumu eserinde açıkça beyan etmiştir. Ahmed Ağa'nın teşvikiyle başlayan çalışmada sade ve akıcı bir dil kullanan şârih, şerhi meydana getirirken birçok kaynak metinden faydalanmış, çalışmasında dayandığı görüşleri, çoğu zaman eser ve yazar isimleri vermek suretiyle temellendirmiş ve çok büyük bir emekle büyük bir şerh metni meydana getirmiştir. Şerh-i Dîvân-ı Urfî'nin en önemli özelliği, şerh metodu olarak lügat ve diğer şerhlerden azami derecede faydalanılmış olması, fikirlerin karşılaştırılması ve baştan sona kadar aynı şerh usulünün titizlikle devam ettirilmesidir. Ayrıca bu eser, Türk edebiyatında Urfî'nin şiirlerine/divanına yazılan en eski şerhlerden biri olma özelliğine sahiptir. Bu durum, şârihin henüz benzer çalışmaların pek bulunmadığı bir zamanda bu şerhi yazdığı anlamına gelmektedir. Özetle Abdî Paşa, Urfî Dîvânı'na Türk dilinde şerh yazan ilk isimlerden biridir.Abdurrahman Abdi is a statesman, an important history writer and poet who lived in the 17th century. Abdurrahman Abdi, who received a good education in Enderun, reflected the acquis he acquired both in Enderun and in literary-scientific assemblies to his works. Abdurrahman Abdi, who created the most important historical text of his period, also wrote important works in the genre of commentary as well as his poems. Commenting on Arabic and Persian works, which have a very important place in Islamic civilization, the commentator has produced important works that made a name for him in this field. In various biographical sources, it is reported that Abdurrahman Abdi wrote annotations on the Urfî Divan, and he is mentioned with praises such as 'Şârih-i Urfî' and 'hoş-terâne-i Rûm'. As a result of the examinations, two copies of the work written by Abdurrahman Abdi, which includes the commentary of the qasidas and ghazals of Urfi, were found. There are many names who wrote commentaries on the Urfi Divan, and the main purpose of this study is to unearth and examine the commentary written by Abdi Pasha. Abdurrahman Abdi, who aimed to be beneficial to people, wanted to contribute to the teaching of Persian language with the work he wrote, and he clearly stated this in his work. The commentator, who used a simple and fluent language in the study that was initiated with the encouragement of Ahmed Ağa, benefited from many source texts while creating the commentary and he grounded the views he depended upon in his work, often by naming the works and authors, and created a great commentary text with great effort. The most important feature of Şerh-i Divan-ı Urfî is that the lexicon and other commentaries are utilized maximally as a commentary method, the ideas are compared and the same commentary method is meticulously maintained from the beginning to the end. In addition, this work has the feature of being one of the oldest commentaries on Urfî's poems/divan in Turkish literature. This means that the commentator wrote this commentary at a time when similar studies are not yet available. In other words, Abdi Pasha is one of the first names to write a commentary in the Turkish language for the Urfi Divan.