İbâdîlik araştırmalarında önemli bir isim: Tadeusz Lewıcki

Abstract

Ortadoğu coğrafyasında yaşayan dinî grup ve mezhepler arasında, özellik- le tarihsel anlamda Hâricîliğin günümüzde yaşayan en önemli kolu olma- sı nedeniyle İbâdîlik, önemli bir yere sahiptir. Esasen, kendilerini Hâricî bir fırka olarak kabul etmeyip, bu tanımlamayı açık bir şekilde reddeden İbâdîliğin ortaya çıkışında, hicrî ilk yüzyılda yaşayan Abdullah b. İbâd ile fırkanın görüşlerini asıl sistematize eden kişi olduğu anlaşılan Câbir b. Zeydin ciddi bir rolü vardır. İslam tarihinin erken dönemlerinde ortaya çıkan İbâdîlik, diğer Hâricî gruplara göre daha mutedil bir bakış açısı ile tavra sahiptir. Ayrıca, diğer dinî gruplarla uzlaşmaya, fikir alışverişine ve hoşgörüye daha açıktır. Özellikle Basra kenti başta olmak üzere Irak coğ- rafyasında ortaya çıkan İbâdîlik, süreç içerisinde İslam dünyasının diğer bölgelerine yayılmıştır. İbâdîliğin yayıldığı yerler arasında Libya, Tunus, Fas ve Cezayirin merkezden uzak bazı yerleşim birimleri başta olmak üze- re Sudan, Mali, Madagaskar, Tanzanya ve Zengibâr gibi Afrikanın bazı bölgeleri ile Arap yarımadasının güneyinde bulunan Umân coğrafyası ol- dukça önemlidir. Tadeusz Lewicki, batı dünyasında yetişen ve daha çok İbâdîlerin tarihsel gelişimi ile inanç ve öğretileri, kültür ve edebiyatları gibi konularda çalışan önemli araştırmacılardan biridir. Bu makalede biz, İbâdîlik araştırmalarının gelmiş olduğu süreçte, önemli çalışmalara imza atan ve aynı zamanda çok yönlü bir araştırmacı olduğu anlaşılan Tadeusz Lewickinin İbâdîlik araş- tırmalarındaki yeri ve katkılarını ortaya koymaya çalışacağız. Bu çerçevede öncelikle, konunun daha iyi anlaşılması amacıyla bize konu ile ilgili kültürel bir altyapı kazandırması için İbâdîlik ile ilgili yapılan araştırmaların genel bir değerlendirmesi yapılacak, daha sonra Tadeusz Lewickinin hayatı ve yetiş- me tarzı ile onun İbâdîlik sahasında vermiş olduğu önemli eserler üzerinde durulacaktır. Ardından, Lewickinin bu alanda yapmış olduğu çalışmalar ve İbâdîlik ile ilgili görüşleri üzerinde bazı değerlendirmeler yapılacaktır.

Ibâdism has an important place due to the fact that the important branch of Khâridjite especially in the historical sence, among the religious groups and sects that lived in the geography of the Middle East. Abdullah ibn Ibâd that lived in the first century Hijra and Jabir ibn Zayd that systematized the views of sect has a serious role in the emergence of Ibâdism. Ibâdism that arose in the early stages of the Islamic History has more moderate viewpoint and manner according to other groups of Khâridjites. Ibâdism is also more open compromise, exchange ideas and tolerance for other religious groups. Ibâdism that has emerged in the geography of Iraq had spread to other parts of the Islamic World in the process. Among the plac- es where Ibâdism spread, some residential units away from Headquarters of Libya, Tunisia, Morocco and Algeria, some parts of Africa such as Su- dan, Mali, Madagascar, Tanzania and Zengibâr, the geography of Umân that located to the South of the Arabian Peninsula are very important. Tadeusz Lewicki is one of the important researchers that grown in the Western world and worked on issues such as historical development of Ibâdites and their faith and teachings, culture and literatures. In this arti- cle we will try to put forward the location of Lewicki who studied important researches and apparently is a versatile researcher at the same time and his contributions towards the studies of Ibâdism. In this context, first of all, a general assessment of the studies related to Ibâdism will be made for us to give a cultural infrastructure with the aim to better understand of subject, then Tadeusz Lewickis life and upbringing and important works on Ibâdism will focus. Than again, the studies whose Lewicki has made in this field will focus and some assessments about his opinions on Ibâdism with in this framework will be made.