Azerbaycan Mil ovası topraklarının verimlilik düzeylerinin deneysel ve matematiksel olarak değerlendirilmesi

Abstract

Pamuk ürünü yeni bağımsızlık elde etmiş Azerbaycan'ın önemli gelir kaynaklarından birisidir. Ülkenin Mil ovası bölgesinin toprak ve iklim koşulları elverişli olduğundan, burada pamuk ve tahıl bitkileri yetiştirilmektedir. Yüksek verim almak ve ürenden sonra da bu verimliliği korumak için, arazi topraklarının verimlilik faktörlerinin sistemleşürilmesi, toprak verimliliğinin kavramsal ve matematik modelinin yapılması gerekmektedir. Toprak verimliliğinin kavramsal ve matematiksel olarak ifadesi, ekolojik verimliliğin incelenmesi, parametrelerin optimum değerinin seçimi, verimliliğin yönetimi ve tahmin edilmesiyle önemli derecede ilişkilidir. Bu amaçla pamuk yetiştirilen boz-çayır topraklarının verimlilik modelini elde etmek için yapılan tarla çalışmalarında toprakların kavramsal modelinde, toprağın agroekolojik, agrofiziksel, agrokimyasal özellikleri ve su-tuz rejimleri dikkate alınmıştır. Bu parametreler, tarla denemeleri sonucunda toprakların verimlilik seviyesine (düşük, orta, yüksek) uygun olarak tayin edilmiş, değerlendirilmiş ve incelenmiştir. Toprak verimliliğinin kapsamlı olarak anlaşılması için kavramsal modelin yapılmasından sonra matematiksel modellerin yapılması ve uygulanması gerekir. Matematiksel modellerin yapılması toprak verimliliğinin anlaşılmasında önemli bir basamaktır. Pamuk bitkisi ile yapılan tarla denemeleri sonucunda, elde edilen parametreler ile pamuk bitkisinin verimliliği arasındaki kavramsal ilişkiler matematiksel olarak çözümlenmiş ve ampirik modeller elde edilmiştir. Bu çok terimli modellere ait korelasyon katsayıları önemli derecede yüksek bulunmuştur. Bulunan ampirik modeller 1le araştırma yapılan toprakların verimlilik seviyesinin değerlendirilmesi de mümkün gözükmektedir.

Cotton is an important product for the economy of Azarbaijan Republic which has earned her independency recently. Cotton and cereals are grown widely in Mil Plain of Azarbaijan because of appropriate soil and climate conditions. For receiving the highest yield and remaining soil fertility after harvest, soil fertility factors should be defined with conceptual and mathematical models by pooling these factors in a systematic structure. Definition of soil fertility with conceptual and mathematical models is highly related with investigating ecological fertility, choosing optimum values of the parameters, predicting and menaging the soil fertility. To obtain a fertility model of cotton grown gray-meadow soils, agroecological, agrophysical, agrochemical properties and water-salt parameters were considered in a conceptual model of soils. These parameters were obtained from the field experiments with considering the soil fertility levels (low, medium, high). After explaining the soil fertility with the conceptual model, a matematichal model was carried out and applied. Making the mathematical models is one of the most important steps in understanding the soil fertility. After the field experiment, conceptual relationships between the parameters and the cotton yield were analysed with using the mathematical expressions. Emprical models were carried out and correlation coefficients of these models were found to be significant. In the present study, evaluation of fertility levels of the soils seems to be possible by using these empirical models.