Mürdümük (Lathyrus sp.) türlerinin önemi, tarımda kullanım olanakları ve zararlı madde içerikleri

Abstract

Baklagiller familyasında yer alan Lathyrus (Mürdümük) cinsi 187 tür veya alt tür ile geniş bir cinstir. Lathyrus cinsi Akdeniz havzası, Ön Asya, Kuzey Amerika ve Güney Amerika'nın sıcak bölgelerinde tür ve çeşit zenginliği göstermektedir. Lathyrus türleri dünya genelinde hayvan ve insan besini olarak kullanılmaktadır. Türkiye'de ise Lathyrus türlerinin tarımı çok az yapılmakta, çoğunlukla hayvan beslenmesinde ve çok insan beslenmesinde kullanılmaktadır/Dünyada ve ülkemizde en fazla kültürü yapılan tür, kuraklığa, olumsuz toprak koşullarına ve su basmalarına karşı dayanıklı olan, L. sativus (yaygın mürdürnük)'dur. Lathyrus türlerinde, insan ve hayvan sağlığı üzerine olumsuz etkileri olan maddeler bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi, merkezi sinir sistemini etkileyerek, insanlarda ve hayvanların arka bacaklarında kalıcı felçlere yol açan, oxalyl diamino propionic acid (ODAP)'tir. Bu hastalığa "lathrism" denilmekte ve tanelerinin 3-4 aylık bir süre yoğun olarak tüketilmesi sonucunda ortaya çıkmaktadır. Bu derleme de lathyrus cinsinin ülkemiz ve dünyadaki genel durumu ve tarımı incelenmiştir.

Lathyrus genus which is in Leguminosea is large with 187 species and subspecies. The main centres of diversity in the genus is around the Mediterranean region, Asia Minor, North America and temperate region of South America. Lathyrus species are mainly used as a food and'feed in the world. In Turkey Lathyrus species heve been cultivated in small field area and used mainly forage and rarely as a food. Only I. sativus (grass pea) which is tolerated to drought, poor soils and flooding is widely cultivated in the world and Turkey. Lathyrus species contains some toxic substances. One of the most important of these substances is a neurotoxin -oxalyl diamino propionic acid -(ODAP), which can result in paralysis in humans and the lower limbs of animals by affecting the central nervous system. This disease named as Lathyrism, is generally occurs when seeds are consumed in large quantities in diet during 3-4 months.