Hacı Bektaş Velî’nin İslam Yorumu Üzerine Bazı Çözümlemeler

Abstract

Hacı Bektaş Velî, Anadolu'nun İslamlaşması ve Türkleşmesi sürecinde önemli rolü olan, bu süreçte kalıcı izler bırakan bü- yük bir düşünürdür. O, XIII. yüzyılda yaşamış, Moğol istilasından dolayı Horasan'dan Anadolu'ya gelmiş ve yaşamının önemli bir kısmını Anadolu'da geçirmiştir. Onun fikir ve düşünceleri ile İslam'ı yorumlayış biçimi, yüzyıllar boyunca Anadolu'da yaşayan halk kitlelerini derinden etkilediği gibi, onların sosyal yaşamlarını da yönlendirmiş- tir. Erken dönem kaynaklara bakıldığında, Hacı Bektaş Velî'nin Horasan erenlerinden olduğu, özellikle ifade edilir. Bu yüzden Horasan coğrafyasının fikrî ve kültürel ya pısının onun üzerinde önemli bir etkisi vardır. Fikrî planda, Hacı Bektaş Velî'nin üzerinde iki önemli eğilimin etkili olduğu gö- rülür. Bunların ilki, gelmiş olduğu Horasan bölgesinde etkili olan Horasan Melâmetîlik anlayışı; diğeri ise, Ahmed Yesevî çevresinin fikri yapı ve düşünceleridir. O, bu yüzden hem İslam düşünce tarihinin hem de Türk düşüncesinin çok yönlü ve komplike bir karakteridir. Bu çalışmamızda biz, Hacı Bektaş Velî'nin din anlayışı ve İslam'ı yorumlayış tarzı üzerine bazı değerlendirmelerde bulunmaya çalışacağız. Bu çerçevede öncelikle, onun üzerinde fikrî planda etkili olan Horasan Melâmetîlik anlayışı, arkasından Ahmed Yesevî'nin fikrî yapısı üzerinde durulacaktır. Daha sonra ise bu çerçeve içerisinde Hacı Bektaş Velî'nin İslam'ı yorumlayış biçimi, temel parametreleri değişik boyutlarıyla ortaya konulacaktır.

Hadji Bektash Veli is an important thinker who has an important role in the process of Islamisation and Turkification of Anatolia, and left permanent traces during this process. He lived in the thirteenth century, migrated from Horasan to Anatolia due to the Mongol invasion and spent a great amount of his life in Anatolia. His opinions, ideas and his way of interpreting Islam have not only influenced deeply the common people of Anatolia and but also shaped their social lives for many centuries. According to the early sources, Hadji Bektash Veli is one of the Horasan saints. Thus, the intellectual and cultural structure of Horasan region had got an important effect on him.Two important intellectual schools seem to have influence on. The first one is the Horasan Malamatiyya understanding which was effectual in Horasan region from where he came. The other one is the intellectual structure and opinions of Ahmed Yasavi and his entourage. Therefore, Hadji Bektash Veli is a sophisticated and important character of both the Islamic and Turkish thought history.The aim of this article is to evaluate Hadji Bektash Veli’s understanding of religion and his interpretation of Islam. In this framework, first of all the Horasan Malamatiyya understanding that influenced him intellectually, and the intellectual structure of Ahmed Yasavi will be discussed respectively. Afterwards, Hadji Bektash Veli’s interpretation of Islam will be analysed through different dimensions.