Heyelan duyarlılığı analizine bir örnek: İyidere Havzası (Rize)

Abstract

Yeryüzünün işleyişi açısından gayet sıradan olan doğa olayları insan ve eserlerine zarar vererek afet boyutu kazanmaktadır. Bu doğal afetler içerisinde önemli başlıklardan birisi heyelandır. Bu çalışma kapsamında Türkiye'de en fazla heyelan afetinin yaşandığı Doğu Karadeniz Bölümü sınırları içerisinde bulunan İyidere Havzası'nda heyelan duyarlılığı incelenmiştir. Toplam yüz ölçümü 1052 km2 olan araştırma sahası Trabzon ve Rize ili sınırları arasında bulunmaktadır. Heyelan gerçekleşme ihtimalinin bilinmesi bu afetle mücadelede önemli bir altlıktır. Heyelan duyarlılık haritaları da bu amaca hizmet etmektedir. Bu çalışma kapsamında da İyidere Havzası'nda heyelana duyarlı alanların tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda İyidere Havzası'na ait orta ölçekli heyelan envanteri üretilmiştir. Üretilen envanter verisi ile 15 farklı çevresel bileşen (litoloji, toprak tekstürü, yükselti, bakı, eğim, eğim şekli, drenaj yoğunluğu, akarsulara mesafe, yollara mesafe, arazi örtüsü, topografik nemlilik indeksi, akarsu aşındırma gücü indeksi, topografik pozisyon indeksi, arazi pürüzlülük indeksi, sediment taşıma kapasitesi) havza ölçeğinde detaylıca irdelenmiştir. Elde edilen veriler ile istatistiksel yöntemler (frekans oranı, kanıt ağırlığı yöntemi, istatistiksel indeks) ve makine öğrenmesi yöntemleri (mantıksal regresyon, yapay sinir ağları) kullanılarak İyidere Havzası'nda heyelan duyarlılığı haritaları üretilmiştir. Bütün yöntemler birlikte değerlendirildiğinde havzanın yaklaşık dörtte birinde heyelan duyarlılığının yüksek olduğu belirlenmiştir. Heyelan duyarlılığın yüksek olduğu alanların havzanın aşağı çığırında daha geniş yayılış gösterdiği saptanmıştır. İyidere Havzası'nda drenaj yoğunluğu, eğim, eğim şekli, litoloji, arazi örtüsü ile akarsulara ve yollara mesafe parametrelerinin heyelan duyarlılığı üzerinde en etkili çevresel bileşenler olduğu tespit edilmiştir. Çalışma kapsamında belirlenen heyelan duyarlılığının düşük olduğu alanların kullanımına öncelik verilmelidir. Yüksek duyarlı alanlarda yapılacak beşerî faaliyetlerde de daha detaylı değerlendirmelerin yapılması önerilmektedir. Heyelan afeti ile mücadele mekânsal değerlendirmelerin yanı sıra, yöre halkının heyelan afeti hususunda bilinçlerinin artırılması gerekmektedir.

Natural events, which are ordinary in terms of the earth system process, gain a disaster dimension by damaging people and their products. One of the important subject among these natural disaster is landslide. Within the scope of this study, landslide susceptibility was investigated in the İyidere Basin, which is located within the Eastern Black Sea Region, where the most landslide disasters are experienced in Turkey. The total surface of the research area is 1052 km2 and is located between the borders of Trabzon and Rize cities. Knowing the possibility of landslides for an area is very important knowledge for struggling with disaster. Landslide susceptibility maps are produced in order to obtain this knowledge. In this study, it was aimed to determine the areas which susceptible to landslide in Iyidere Basin. For this purpose, a medium-scale landslide inventory of the Iyidere Basin was produced. With this inventory data, 15 different environmental components (litology, soil texture, elevation, aspect, slope, curvature, drainage density, distance to streams, distance to roads, land cover, topographic wetness index, stream power index, topographic position index, terrain roughness index, sediment transport capacity index) were examined in detail and landslide susceptibility maps were produced by using statistical (frequency ratio, weight of evidence, statistical index) and machine learning (logistic regression, artificial neural network) methods. It has been determined that landslide susceptibility is high in about a quarter of the basin. High landslide susceptibility areas more widely spread in the lower part of the basin. It has been determined that drainage density, slope, curvature, lithology, land cover and distance to river and roads are most effective environmental variable on landslide susceptibility in Iyidere Basin. The use of areas with low landslide susceptibility should be given priority. Its recommended that more detailed evaluations be made for human activities which carried out in highly susceptible areas. In addition to the spatial evaluations for struggling landslide disaster, the awareness of local people also should be increased.