XIX. yüzyılda Boyabat kazası

Abstract

Tezin konusu; 19. Yüzyıl'da Boyabat Kazasının idari, demografik ve ekonomik çerçeveden incelenmesini kapsamaktadır. Boyabat, tarihi eski çağlara giden Sinop'a bağlı ilçelerden biridir. Selçuklu ve Osmanlı zamanında ticaret ve idari açıdan önemli merkezlerden biriydi. Başta çeltik olmak üzere tahıl üretiminde oldukça önemli bir yerleşmeydi. Ticaret ve güvenlik gibi nedenlerle Boyabat kalesi çevresinde başlayan yerleşme, Gökırmak tarafından sulanan verimli araziler etrafında köy yerleşmeleri ile devam etmiş ve Boyabat zamanla Sinop'un coğrafi açıdan en büyük kazası haline haline gelmiştir. Bu gelişmelere paralel olarak nüfus da artmaya devam etmiştir. 15. Yüyzıldan 20. Yüzyıla kadar birçok köy kurulmuş, dağınık yerleşme, göç, idari anlamda zorluklar ve güvenlik gibi nedenlerle ilçe ve köy sınırlarında zaman içinde değişiklik göstermiştir. Bu değişiklikler; köylerin idari anlamda daha büyük köylere bağlanması, bazı köylerin sonraki yüzyıllarda tamamen ortadan kalkması, bazılarının ise başka kazalara dâhil olarak Boyabat idari teşkilatından çıkmaları şeklinde görülmektedir. Osmanlı yönetimi bu değişimlere idari ve ekonomik anlamda çözümler üretmiş, özellikle kuruluştan beri sayım ve kayıtlara oldukça önem vermiştir. Klasik dönemde tahrir olarak isimlendirilen bu sayımlar 19. Yüzyılda nüfus ve temettuat sayımları olarak isimlendirilmiştir. Bu sayımlarda; hanelerin malvarlıkları, hanelerde yaşayan erkek nüfus, vermekle yükümlü oldukları vergi miktarları gibi bilgiler bulunmaktadır. Bu bilgiler ışığında çalışmada Boyabat'ın ticari önemi, 19. yüzyıl başta olmak üzere nüfusun geçirdiği değişim ve özellikleri, sosyal, idari ve ekonomik anlamda ortaya çıkan gelişmeler incelenmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda, Boyabat'ın tarihi altyapısı araştırılmış, 19. yüzyıldan önceki dönemler ile 19. Yüzyıl arasında bağlantı kurularak bütünsel bir temada değerlendirme yapılmıştır. 1832, 1841 ve 1892/93 yılında yapılan nüfus sayımları ve 1845 yılında temettuat sayımları ortaya çıkan defterler tezin ana kaynaklarını oluşturmuştur. Bu defterlerin transkripti sonucu ulaşılan veriler, çeşitli referans eserler yardımı ile değerlendirilmek üzere XIX yüzyılda Boyabat Kazasında yaşayan Müslim ve Gayrimüslim ahalinin nüfus ve ekonomik yapıları değerlendirilmiştir. Anahtar Sözcükler: Nüfus, Vergi, Ticaret, Temettuat, Sayım

The subject of the thesis; It covers the examination of the Boyabat District in the 19th century from the administrative, demographic and economic framework. Boyabat is one of the districts of Sinop, whose history goes back to ancient times. It was one of the important commercial and administrative centers during the Seljuk and Ottoman times. It was a very important settlement in grain production, especially paddy. The settlement, which started around Boyabat castle for reasons such as trade and security, continued with village settlements around the fertile lands irrigated by Gökırmak, and Boyabat became the biggest accident of Sinop geographically in time. Parallel to these developments, the population continued to increase. From the 15th century to the 20th century, many villages were established, and due to scattered settlement, migration, administrative difficulties and security, the boundaries of the district and village changed over time. These changes; Administratively, it is seen that the villages were connected to larger villages, some villages disappeared completely in the following centuries, and some were included in other towns and left the Boyabat administrative organization. The Ottoman administration produced administrative and economic solutions to these changes, especially since its establishment, it has given great importance to census and records. These censuses, which were called censuses in the classical period, were named as population and temettuat censuses in the 19th century. In these counts; There are information such as the assets of the households, the male population living in the households, the amount of tax they are obliged to pay. In the light of this information, the commercial importance of Boyabat, the changes and characteristics of the population, especially in the 19th century, and the developments in social, administrative and economic terms were tried to be examined. In this context, the historical background of Boyabat has been researched and a holistic evaluation has been made by establishing a connection between the periods before the 19th century and the 19th century. The censuses made in 1832, 1841 and 1892/93 and the temettuat censuses in 1845 formed the main sources of the thesis. The data obtained as a result of the transcripts of these notebooks were evaluated with the help of various reference works, and the population and economic structures of the Muslim and non-Muslim people living in Boyabat District in the XIX century were interpreted. Keywords: Population, Tax, Trade, Dividend, Census