Erken Cumhuriyet dönemi basınında harf inkılabı:sosyolojik bir analiz

Abstract

Kültürel değişimlerle zayıflayan ve eğitim dilinden uzaklaşan Türk lisanı, avamın konuşma diliyle sınırlı kalmıştır. Nüfusun çoğunluğunu oluşturan okuryazar olmayan halkın arasında maarif ve irşat sorunu ortaya çıkmıştır. Milletin kullandığı dil ile toplumsal ilerleme arasında doğrudan ilişki kuran birçok aydın, kurtuluş reçeteleri aramıştır. Fikri hazırlıkların ardından yasalaşan Harf İnkılabı, bu bakımdan oldukça anlamlı bir adım olmuştur. Harf İnkılabı, uygulamaları ve yansımaları ile Türk toplumsal yaşamına etkileri açısından bu çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Nitel bir araştırma olarak tasarlanan çalışmanın ana kaynakları çeşitli gazetelerden oluşmaktadır. Bu kapsamda Hakimiyet-i Milliye, Serveti Fünun, İkdam, Son Saat, Son Posta, Milliyet, Cumhuriyet, Kurun, Türk Dili, Ulus ve Akşam gazeteleri taranmıştır. Söz konusu gazetelerin yanısıra meclis tutanakları ve devlet arşivi de gözden geçirilmiştir. Elde edilen veriler modernleşme, muhafazakarlık, kültürel buhran ve yabancılaşma gibi sosyolojik kavramlar kapsamında içerik analizi tekniği kullanılarak çözümlenmiştir. Yapılan çözümleme sonucunda, kabul edilen yeni harflerin idari, iktisadi ve sosyal hayattaki yansımalarında güdümlü modernleşmenin izlerine rastlanmıştır. Her alanda yeni harflerin kullanılması ve meslek edinmede Türkçe bilme şartı yasal düzenlemeler ile takibe alınmıştır. Eski harfleri öğretenlere, kullananlara ve yeni harfleri öğrenmeye direnç gösterenlere karşı yasal düzenlemeler bulunmaktadır. Dil çalışmalarına katılımın sağlanması için teşvik edici uygulamalara başvurulmuştur. Kültürel modernleşme çalışmaları ile yeni harflere uyum sürecine katkı sağlanmıştır. Aydınlar, kamuoyunu bilinçlendirmek için gazetelerde bir dizi makale kaleme almışlardır. Halk ve aydınlar yeni harflerle basılan eserlere ilgi göstermiştir. Yeni harflerle okuryazarlık oranları artırılarak kütüphaneler zenginleştirilmiştir. Yeni Türk harflerine toplumun çoğunluğunun destek göstermesinin yanı sıra bazı muhafazakâr girişimler de bulunmaktadır. Bu girişimlere halkın çoğunluğu tarafından destek verilmemiştir. Muhafazakâr girişimlerin ardından aydınlar ve bürokratlar devrim lehine açıklamalar yapmışlardır. Arap harfleri lehine davranan bazı kişi ve kurumlara sınırlı sayıda cezai müeyyide uygulanmıştır. Yasal düzenlemelerin çoğunlukla caydırıcılık içerdiği tespit edilmiştir. Aydınların yazılarında ve gazete haberlerinde doğrudan yabancılaşma ve kültürel bunalım kavramları kullanılmamıştır. Ancak aydınlara göre, Batı'nın taklidi ile Doğu'nun tembelliği arasında sıkışıp kalan Türk toplumu, yeni harflerle hedeflenen çağdaş uygarlıklar düzeyine ulaşmada sorunlar yaşamıştır.

The Turkish language, which was weakened due to cultural changes and moved away from the language of education, was limited to the spoken language of the common people. There were problems related to education and information among the illiterate population, which was the majority of the population. Many intellectuals saw a direct relationship between the language spoken in the society and the social progress of the nation, and sought solutions. The alphabet reform, which came into force after intellectual preparations, was a very meaningful step in this respect. The effects of the alphabet reform on the social life in Turkey constitutes the subject of this study in terms of its applications and reflections. The main sources of the study, which was designed as a qualitative research, consist of various newspapers. In this context, the newspapers Hakimiyet-i Milliye, Serveti Fünun, İkdam, Son Saat, Son Posta, Milliyet, Cumhuriyet, Kurun, Türk Dili, Ulus, and Akşam were scanned. Parliamentary reports and state archives were also reviewed in addition to these newspapers. The obtained data were analyzed with content analysis in terms of sociological concepts such as modernization, conservatism, cultural crisis, and alienation. As a result of the analysis, signs of guided modernization were found in the reflections of the new alphabet in administrative, economic, and social life. The use of the new alphabet in all areas and the requirement of speaking Turkish for acquiring a job were followed up with legal regulations. There were legal regulations against teaching and using the old alphabet and resisting to learn the new alphabet. Encouraging practices were utilized to ensure participation in language studies. Cultural modernization practices contributed to the adaptation process to the new alphabet. The intellectuals wrote a series of articles in newspapers to raise public awareness. People and intellectuals showed interest in texts printed with the new alphabet. Libraries were enriched and the rate of literacy increased with the new alphabet. Alongside the support of the majority of people for the new Turkish alphabet, there was also some conservative resistance. This resistance was not supported by the majority of the people. After conservative attempts, intellectuals and bureaucrats made statements in favor of the reform. A limited number of criminal sanctions were imposed on some individuals and institutions acting in favor of the old Arabic alphabet. It was observed that most of the legal regulations were of deterrent nature. The concepts of alienation and cultural crisis were not directly used in the writings of intellectuals and in the newspapers. However, according to the intellectuals, the Turkish society was stuck between the imitation of the West and the laziness of the East and had problems in reaching the level of contemporary civilizations targeted with the new alphabet.