Lisanslı tahıl depolarında işletmecilik sisteminin ekonomik analizi ve kapasite yönetimi

Abstract

Türkiye'de lisanslı tahıl depoculuğunda kullanılan işletmecilik sistemi yeterli düzeyde analiz edilemediğinden, depolama kapasitesinin yönetiminde önemli sorunlar yaşanmaktadır. Bu sebeple, doktora tezinde lisanslı tahıl depoculuğunda işletmecilik sisteminin ekonomik analizini yapmak ve depolama kapasitesinin optimum bir şekilde yönetilip yönetilmediğini ortaya koymak amaçlanmıştır. Araştırmanın yürütüldüğü, üç lisanslı deponun biri sanayici, diğer ikisi ise depocu işletmecilik modeli sistemi ile yönetilmekte olup, çalışmaya konu olan veriler işletme kayıtları, görüşme ve gözlem sonucu elde edilmiştir. Lisanslı depoların ekonomik analizinde klasik ekonomik analiz yaklaşımları kullanılmıştır. Lisanslı depo yatırımının ekonomik yapılabilirliği net bugünkü değer, iç karlılık oranı ve fayda-masraf oranından yararlanılarak ortaya konulmuştur. Kapasite optimizasyonunu sağlayan planların risk dikkate alınarak elde edilmesinde MOTAD programlama metodu kullanılmıştır. Araştırma sonuçları, depocu ve sanayici işletmecilik modeliyle işletilen lisanslı depoların kapasite kullanım oranlarının birbirinden farklı olmadığını ve her iki işletmecilik tipinde de kapasite kullanım oranının olması gerekenin altında olduğunu göstermiştir. Sanayici işletmecilikte lisanslı depoların devir hızı, depocu işletmecilikten istatistiki olarak daha yüksek bulunmuştur (p<0,01). Depocu işletmecilikte ürün kayıpları, sanayici işletmecilikten fazladır. Depocu işletmecilikte elde edilen brüt gelir sanayici işletmecilikten fazladır. Araştırma sonuçları ayrıca, teşviksiz lisanslı depo yatırımının net bugünkü değerinin -406 bin TL, iç karlılık oranının %8,94 ve fayda masraf oranının 1,23 olduğunu göstermiştir. Teşvik ve desteklerin olduğu koşullarda ise net bugünkü değeri 25,5 milyon TL, iç karlılık oranı %14,03 ve fayda masraf oranı 1,60 olarak bulunmuştur. Planlama sonuçlarına göre teşvik ve desteklerin olduğu koşullarda depolama organizasyonunu ve işletmecilik biçimini değiştirmek lisanslı depo gelirini %278,62 artırılabilecektir. Lisanslı depolar optimum kapasite yönetimini sağladıklarında işletme sermayesi kullanımında %21,69 tasarrufu yapma olanağına sahiptirler. Araştırma lisanslı depoculukta sanayici işletmecilik modeline dönüşmeyi ve devir hızını izleyip kontrol altında tutmayı önermektedir. Anahtar Kelimeler: Lisanslı tahıl depoları; işletmecilik sistemi; kapasite optimizasyonu; devir hızı

There have been serious problems in optimization of capacity management due to lacking detailed analysis of current management system in licensed grain warehouses in Turkey. Therefore, the objectives of the PhD thesis are to analyze economically the management system and examine the capacity management optimization in licensed grain warehouses in Turkey. One of the three licensed warehouses where the research is conducted is managed by an industrialist management model and the other two by a warehouse management model system. Research data had collected from the written business reports of entities, interviews with management and observations. When analyzing economically the licensed grain warehouses, conventional economic analysis procedure was followed. To explore economic feasibility of licensed grain warehouse, net present value, internal rate of return, and cost-benefit ratio feasibility analysis were performed. MOTAD model was used to generate optimum capacity plan under risky conditions. Research results showed that the capacity use ratio of two different management system was nearly same and both had smaller capacity use ratio than that of optimum one. Turnover rate of industrialist management model was statistically higher than that of classical one (p<0.01). Amount of shortage was higher in classical warehouse management system during the storage. Gross income of warehouse management model was larger than industrialist management model. Research results also showed that, without any government incentives and support, net present value is -406 thousand TL, internal rate of return is 8,94% and cost-benefit ratio is 1,23. However, net present value, internal rate and cost-benefit ratio will be 25,5 million TL, 14,03% and 1,60, respectively, with government incentives and support. Mathematical programming results revealed that, with government incentives and support, optimizing the storage organization in industrialist management model increased the gross revenue of licensed warehouse by 278,62%. Ensuring the optimum capacity management would reduce the need of working capital by 21,69%. The study suggests conversion from warehouse management system to industrialist management system. The study also suggests controlling and monitoring turnover ratio to optimize capacity of licensed grain warehouse.