Müellifi belli olmayan mensur bir mi'râc-nâme (Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi no:105)

Abstract

Türklerin İslam dinini kabul etmesi ile beraber toplumun içinde bulunduğu değişime paralel olarak edebiyat da değişime uğramıştır. Birçok yazarın eserlerini yazış şekli değişmiş, pekçok tür Türk edebiyatına girmiştir. Halka İslamiyet’i öğretmek, belli bir dinî ahlak oluşturmak adına birçok müellif dinî-didaktik eserler yazmıştır. Bu dinî eserlerin başında elbette Hz. Muhammed’in hayatı, doğumu, hicreti, ona olan bağlılık gibi konuları işleyen eserler gelmektedir. Kitâb-ı Mi‘râc-nâme de bu işlenen konulardan birini ele alır. Mi‘râc hâdisesinin işlendiği bir tür olan Mi‘râc-nâme, 12.yüzyıldan itibaren Türk edebiyatında görülmeye başlanmıştır. Çağatay sahasında Hakim Ata’nın Mi‘râcnâmetü’l-Hazret isimli eseriyle beraber Türk şairleri müstakil olarak mi‘râc-nâme yazmaya başlamışlardır. Daha sonra bu yazılan mi‘râc-nâmelerin de mi‘râc gecesi okunması bir gelenek haline gelmiştir. Bu yönden bakıldığında müstakil olarak yazılan ve müellifi belli olmayan Kitâb-ı Mi‘râc-nâme adlı eserin toplumda yaygın kültürel dinî hassasiyetleri yansıtması, dönemin sosyal hayatı, dili, anlayışı gibi özelliklerini gözler önüne sermesi açısından önemli kabul edilmiştir. Tezimize konu olan eser, Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Kütüphanesi 105 numarada kayıtlıdır. Eseri kaleme alan kişi net değildir kapak kısmında ‘istehakkahü’ ifadesi ile iki tane mülkiyet kaydı mevcuttur. Bunların birinde H.1140 tarihi ile Hüseyin Paşa ve diğerinde Muhammed Za’ib ismi yer almaktadır. Eserin sonunda da H.1140 tarihi vardır. Bu yüzden bu tarihin yazım tarihi olduğu düşünülmektedir. Eser mensur olarak yazılmıştır. Kitâb-ı Mi‘râc-nâme, Kimyâ-yı Saadet ve Gayrı adıyla üç bölümden oluşmaktadır. Bu çalışmada birinci kısım incelenmiştir. Kitâb-ı Mi‘râc-nâme’nin İslamî Türk edebiyatına katkısı olabileceği düşünüldüğü için üzerinde çalışılmaya değer bulunmuştur. Transkripsiyonlu hali ile okunmasını, sözlük çalışması ile kolay anlaşılmasını sağlamak, motiflerle diğer mi‘râc-nâmeler arasındaki yerini ortaya koymak, dönemin dinî değerlerine, ahlak anlayışına, dilin gelişme aşamasına bir örnek teşkil etmek ve Klasik Türk edebiyatına bir eser daha kazandırmak amacıyla bu tez hazırlanmıştır.

With the acceptance of Islam by the Turks, in parallel with the change in Turkish society, Turkish literature has also changed. The writing style of many authors has changed, many genres entered Turkish literature. Many authors revealed religiousdidactic works in order to teach Islam to the public and to create a certain religious morality. One of the leading ones of these religious works is, of course, that deal with issues such as the life of the prophet Muhammed, his birth, his migration, and other topics related to him such as the Mi‘raj-name book which deals with one of these issues. Mi‘raj-name, a genre in which the Miraj incident is depicted, has been seen in Turkish literature since the 12th century. In the field of Çağatay, Turks started to write mi’raj-name independently together with Hakim Ata’s work named Mi‘raj-nâmetü’lHazret. Later, it has become a tradition to read Mi‘raj-name as Mi‘raj night. From this point of view, the work named Mi‘raj-nâme, which was written independently and whose author is not known, is considered important in terms of showing the religious sensitivities that have spread to the society, revealing the social life, language and understanding of that period. The topic of the work related to our thesis is registered in the library of Marmara University/ Faculty of Theology under No. 105. The author who wrote the work is unknown; however, there are two property records with the statement "willingness" on the cover part; one of them has the name of Hüseyin Pasha with the date of 1140 AH; and the other one has the name of Muhammed Ra'ib. Moreover, the date 1140 AH exists at the end of the work in the section that we did not translate; therefore, this date is thought to be the date of writing. The work is written in prose.The Mi‘raj-name book consists of three parts named Kimyâ-yı Saadet and Gayrı. The first part has been studied in our study. The Mi‘raj-name book has been found worth studying since it is predicted that it can contribute to İslamic Turkish literature. This thesis was conducted in order to make it read in its transcribed form, easy to understand with a dictionary study, to reveal its place between motifs and other Mi‘raj-names, to serve as an example to the religious values of that period, to understand morality, to set an example for the development stage of the language and to bring another study to classical Turkish literature.